In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. Dit is het eerste deel van 10 delen waarin Spreekbuis.nl in woord en beeld de techniek achter 3FM alsnog onder de aandacht brengt.
50 Jaar techniek laat zich niet simpel vatten in een hoofdstuk dat ook voor minder technisch geïnteresseerde radiogenoten leesbaar moet blijven. Dat zou een te lang verhaal worden over stekkers en faders, meters en decibellen van magnetofoons tot MPEG bestanden. We beperken het hier tot enkele technisch markante- en kantelpunten in het groot worden van een nationale publieke radiozender. En om het overzichtelijk te houden beginnen we niet bij het begin, maar ergens halverwege…
(afbeelding Mediapark): Hiero linksaf.
Drie door het lint
Woensdag 14 oktober 1987 was een belangrijke dag voor Radio 3 (3FM bestond nog niet). Niet programmatisch, dit keer technisch. Op deze dag om 18.00 uur werd het Radio 3 centrum officieel geopend in de kelders van het MuziekPaviljoen.
Toenmalig radiodirecteur van het facilitair bedrijf van de NOS drs. Emile Lohman mocht op verzoek van NOS presentator Frits Spits de openingshandeling uitvoeren; het doorknippen van een geluidsband (Dalet bestond nog niet). Toepasselijk, deze feestelijk dag droeg de titel: “Drie door het lint” dus een lint werd geknipt. Maar op het moment dat de schaar de band raakte werd het stil op de nationale popzender. Het stil worden werd uitgevoerd door technicus Friso Schoone die in de nagelnieuwe Eindcontrolekamer de rode knop van de spanningsvoorziening indrukte en daarmee de hele installatie uitschakelde. Om kort later het geheel met zijn technische sleutel weer in te schakelen. Deze grap veroorzaakte enkele hoogwaardigheidsbekleders ter plaatse een lichte beroerte, niet iedereen was van de geplande grap op de hoogte gesteld.
Drs. Lohman tijdens het doorknippen van de band. Op de rechter foto v.l.n.r.: Emile Lohman, Ilona van den Berge (secretaresse van Emile) en rechts Frits Spits.
Intern Memo van de NOS waarin de aankondiging van het nieuwe Radio 3 Centrum. En iets over een wijziging van de interne bedrijfsstructuur onder het motto: “Een maand niet gereorganiseerd, is een maand niet geleefd”.
Techniek
Technisch was er sprake van een grote, ingrijpende vernieuwing; twee identieke dj-studio’s, één Eind Controle Kamer (ECK) en een naast gelegen Jingle Produktie Ruimte (JPR).
(afbeelding) Artikel uit de Spreek’Buis, het blad voor Omroepmedewerkers, uit oktober ’87. Het blad is enkele jaren gelee gesneuveld in de bezuinigingen, maar inmiddels weer teruggekeerd als website: www.spreekbuis.nl De grote foto is de kleine DJ-studio, ookwel DJ2 genaamd. Het onderschrift klopt echter weer niet; daarin wordt gesproken over een “Very sophisticated 32-kanaals mengtafel”. De tafel was ongetwijfeld very en ook sophisticated, maar de DJ had slechts, nou ja slechts, 16 kanalen te bedienen. In de ECK stond een 22-kanaals versie. Waarschijnlijk zat de redacteur van de Spreek’Buis nog niet zolang op optellen.
Een opvallend detail aan deze DJ2; nog geen CD-speler te bekennen. Foto is gemaakt voor dat de studio in gebruik werd genomen. En er staat nog slecht een Sonifex machine boven de regeltafel. De Philips CD-spelers en Sonifexen waren nog elders in gebruik. En nog een dingetje; de linker draaitafel is schuin geplaatst. Geen kwestie van een dronken installateur, neen, vanuit de DJ-positie is zo beter, met een blik naar links, de stand van de naald op de plaat waar te nemen. En de 3 bakken vooraan op de foto waren bedoeld om LP’s, singles en CD’s een net onderdak te bieden tijdens een programma. Slechts weinig DJ’s hanteren toen (en nu) de term net & onderdak.
Het was voor het eerst dat de DJ-tafel een gekocht exemplaar betrof. Voorheen werd zelfs de tafel, zoals bijna alles, door de technische afdeling van de NOS zelf gebouwd. Het mengpaneel was van het Engelse merk MBI (DHD bestond nog niet). Tot vandaag de dag tijd wordt deze mixer liefkozend de tank onder de mixers genoemd. Exemplaren uit de jaren ‘80 draaien nu nog hun uurtjes in enkele thuisstudio’s.
(afbeelding) Het restant van een MBI DJ-tafel in de kelder van Beeld & Geluid. Net als bij de warme bakker; er ontbreekt wel eens een broodje.
De vorige NOS (eigenbouw) DJ-tafel had slechts 6 faders, de MBI herbergde 16 schuiven, dus aanzienlijk meer bronnen onder handbereik: 3 microfoons, galm, 2 telefoonkanalen, 5 Sonifex cartplayers, 2 EMT draaitafels, 2 CD-spelers, een Telefunken M-21 bandmachine en een zogenaamde diversenfader, een verzamelpunt voor alles wat minder belangrijk was.
(afbeelding) Intern memo van de komst van de eerste MBI. En Jos Snels is ook verhuisd, hij heeft inmiddels telefoon, nummer volgt.
Tot op detailniveau werd alles ingericht; naast het mengpaneel waren 3 verschillende blauw gespoten metalen bakken in het meubel gezaagd, één waar lp’s in pasten, één voor singles en één voor cd’s. Daarnaast was er, voor het melden van de juiste temperatuur op de Radio 3 zendmast, een uitgebreid weerstation geplaatst.
En dat alles mooi ingebouwd in een kleurrijk U-vormig meubel. Weg met het NOS grijs, leve de kleur.
(afbeelding) Het schema is wel grijs gebleven. Een mooi voorbeeld van technisch duiden van handelingen der DJ’s: “Het wegfaden van de DJ tafel is niet meer mogelijk in de ECK. Het AAN of UIT. Alleen de DJ kan wegregelen”. Vraag blijft wat het verschil is tussen wegfaden en wegregelen. Ik denk dat in beide gevallen het geluid zachter wordt.
Microfoon
Alle vernieuwing ten spijt, sommige onderdelen werden verhuisd uit de oude studio omgeving. De professionele CD-speler kwam toen nog uit Eindhoven de Philips LHH2000, twee platte schoenendozen met klepje aan de bovenzijde en een centraal bedieningspaneel. Van deze sets waren er slechts een 8-tal aanwezig in Hilversum. Technisch geniaal, praktisch iets minder. De Philips zou enkele jaren later kortstondig vervangen worden door de Technics SL-P1200 om daarna weer plaats te maken voor de Studer A-730.
Op microfoongebied is in een periode van 50 jaar weinig spectaculairs gebeurd; de 1e mono DJ-tafel van Hilversum 3 was voorzien van de AKG 202, apart vormgegeven maar matig klinkend. De stereo DJ-tafel, in gebruik vanaf eind ‘75 had de AKG 451/452 als standaardmicrofoon. Pas jaren later, tot de datum van vandaag, werd de Shure SM7 (resp. SM7B) verantwoordelijk voor de doorgifte van het gesproken woord der jocks. Jeroen van Inkel ontdekte deze microfoon bij Z-100 in New York en introduceerde deze in Hilversum.
(afbeelding) Microfoonboek van NOS opleidingsinstituut Santbergen. V.l.n.r.: Sennheiser MD421, AKG D202, AKG 451, Neumann KM86, Schoeps CMT 55, STC Lipmicrofoon, EV RE16 en geheel rechts in dit microfoonboeket een AKG D1000. Het zou nog vele jaren duren voor de Shure SM7 bij de NOS in gebruik zou worden genomen.
En ook het hoofdstuk over hoofdtelefoons is kort te houden. In de jaren ’60 en ’70 was de plastic grijze Astrolite de standaard in elke radiostudio in Hilversum. Bij elke radioliefhebber ook bekend als de hoofdtelefoon die disc-jockey Adrian Cronauer, gespeeld door Robin Williams, in de film “Good Morning Vietnam” gebruikte.
(afbeelding) Moeder aller hoofdtelefoons: de Astrolite.
Bij Hilversum 3 kwam op enig moment de wens dat het geluid op de oren beter en vooral harder moest. De Pioneer met de bolle schelpen deed zijn intrede, eerst de witte (SE30), later de zwarte (SE305). De Pioneers klonken beter, en vooral harder. Menig dj heeft in die tijd het begin gemaakt aan een stukje permanente gehoorbeschadiging. De opvolging had, alsof het gestuurd werd door de mode, platte schelpen; de Pioneer SE450, die later weer plaatsmaakte voor diverse Sony modellen en nu zijn het de Beyers die verantwoordelijk voor de overdracht van het oorsmeer aan de opvolgende presentator.
Tuchel
En het was in die dagen dat alle hoofdtelefoons voorzien waren van de zogenaamde Tuchelplug. Een connector met vijf langwerpige contacten, storingsvrij en onverwoestbaar. Dus op de oude NOS DJ-tafel waren gewone consumenten oorkleppen niet in te prikken. Ook dat veranderde in het nieuwe Radio 3 centrum. De gekende hoofdtelefoonplug (jackplug) werd omarmd. Dus de hygiënisch ingestelde programmamaker kon zijn eigen exemplaar gebruiken. De keerzijde was dat dus ook alle NOS-hoofdtelefoons voorzien waren van de bekende plug, een bron voor een toename van storingsrapporten, maar dat was niet het grootste probleem. Volgens een studiochef uit die tijd heeft het er ook toe geleid dat de NOS vele tientallen hoofdtelefoons op magische wijze richting thuisgebruik door programmamakers moest afschrijven.
(afbeelding) Tuchelplug aan het uiteinde van het grijze krulsnoer van de Astrolite.
Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer
Geef als eerste een reactie