In oktober bestond 3FM 50 jaar en bracht Arjan Snijders het boek: 50 Jaar 3FM, van vrolijke puinhoop naar Serious Radio uit. Er is gekozen om vooral de highlights te vermelden, waardoor oa een serieus hoofdstuk over de techniek sneuvelde. In 10 delen wordt de techniek achter 3FM in woord en beeld onder de aandacht gebracht. Dit maal deel 5: ‘Going back in time of the sound of the nation…’
Het Muziekpaviljoen was het onderkomen voor de eerste Hilversum 3 studio. De NOS bestond nog niet, de NRU, in 1969 met de NTS samengevoegd tot de NOS, gaf architect Professor Ingenieur Elling de opdracht voor het ontwerp. Dit pand is in 1962 gebouwd en officieel in 1966 geopend. Opmerkelijk, want Hilversum 3 begon al een jaar eerder met uitzenden; tijdens de bouw werd door politiek Den Haag besloten dat met Hilversum 3 gestart zou worden. Een deel van de bestemming van het gebouw moest dus gewijzigd worden om deze nieuwe zender onderdak te bieden.
Bij de start van Hilversum 3 moest met het nog zonder dj-tafel stellen, in de beginjaren werden de programma’s geschoven door een technicus. De eerste dj-tafel was mono, Stereo moest nog ingeburgerd raken. De eerste dj-mengtafel werd pas in 1972 in gebruik genomen. Uiteraard weer in eigen huis gebouwd, de mengpanelenkampioen bestond nog niet. De dj kon met twee verticaal geplaatste faders de EMT-draaitafels bedienen. Twee Plessey jinglemachines, gezien bij BBC Radio One, stonden opgesteld naast de draaitafels en konden met een knop gestart worden. Volumeregeling was slechts mogelijk middels een kleine draaiknop.
(afbeelding) Eddy Becker achter de 1e DJ tafel van Hilversum 3. Microfoon is de AKG D202, hoofdtelefoon de witte Pioneer SE30, draaitafel van EMT. Nog net zichtbaar helemaal links, naast de draaitafel, de achterzijde van een van de Plessey jinglespelers. Rechts op de voorgrond iets wat lijkt op een projector, geplaatst boven op een K&H monitorspeaker.
Foto: Genootschap Radiojingles & Tunes http://www.jingleweb.nl/
(afbeelding) De mono dj-tafel is bewaard gebleven bij Beeld & Geluid. Deze foto is gemaakt in een van de opslagdepots in de kelder. Boven nog zichtbaar hand met witte handschoen van oud NOS-NOB technicus Jack Hollemans. Net als de programmering is die tijd waren de faders verticaal uitgevoerd. De microfoon op zwanenhals is een Sennheiser commandomicrofoon voor contact met de technicus aan de andere kant van het glas.
(afbeelding) Aan de achterkant van de mono-tafel een klein paneeltje met hierachter een 3 standen limiter. Zeg maar een Optimod avant la lettre… Waarschijnlijk was het de bedoeling dat alleen een technicus iets aan de instelling mocht wijzigen.
Afgekeken bij de BBC: de jinglemachines van Plessey. Later bij Hilversum 3 vervangen door exemplaren van Spotmaster en vervolgens weer ITC. Deze Plessey wordt zuinig bewaard in een Depot van Beeld & Geluid.
De opvolger van de Plessey, een compacte Spotmaster. later in drievoud ook geplaatst bij de 1e stereotafel van Hilversum 3, opgevolgd door spelers van ITC die op hun beurt weer plaats moesten maken voor Sonifexen… Dit exemplaar ook gefotografeerd in de Grote Geheime Kelders van Beeld & Geluid. Hier voorzien van een originele cart van Radio Tour de France. Met de groeten uit Hoogezand.
De 3 ronde stickers links op het apparaat was een kleurcodering zodat duidelijk was in welke studio dit apparaat thuis hoorde. Deze kleurcodering was afgeleid van de codering op weerstanden. Moest je als technicus ook nog uit je hoofd kennen.
(afbeelding) Nogmaals de mono-tafel, nu met Joost den Draaijer erachter. Datum lastig te herleiden, maar wel enige tijd later dan bovenste foto met Eddy Becker, want nu zijn 2 kleine blauwe Spotmasters bovenop het meubel geplaatst. En de Plessey’s staan ook nog op hun oorspronkelijke plaats zo te zien…
Zit er ook nog iemand achter een stapel grammofoonplaten verdekt opgesteld, geen idee wie dat is. Wie het weet mag het melden.
Stereo
September 1975 werd de eerste stereo dj-tafel in gebruik genomen. De nieuwe ECK 3 werd samen met de dj-ruimte ondergebracht aan de andere kant van het Muziekpaviljoen, recht onder de kantine. Oorspronkelijk was deze ruimte bedoeld als doorgang naar een later te bouwen pand voor de publieke omroep, op de plek waar nu Beeld & Geluid staat. Zover is het nooit gekomen.
De nieuwe dj-tafel bevatte aanzienlijk mee mogelijkheden voor de presentatoren. Ook deze installatie werd geheel in eigen, inmiddels NOS, huis ontwikkeld en gebouwd. De installatie was in opzet geniaal en eenvoudig met als uitgangpunt: geef de dj alles wat hij/zij echt nodig heeft, de rest regelt de technicus.
De dj had slechts zes (6!) faders onder z’n handen; twee voor de draaitafels (EMT-930), drie voor de jinglespelers (eerst kleine Spotmasters, later ICT’s) en één voor de Revox. Zijn eigen- en gastmicrofoon (een side-kick bestond nog niet) werden met een schakelaar aan- en uitgezet. Niveau regelen gebeurde aan de andere zijde van het glas op de dj-adapter. Dat gold ook voor overige zaken als galm, telefoonlijnen, STER en nieuws. Deze werden geregeld via een submixer in de ECK op de zogenaamde dj-adapter. De opgetelde uitgangen van draaitafels en jinglemachines kwamen hier op een stereoschuif binnen. Een NOS-limiter zorgde voor iets wat men later processing zou noemen. Het geluid van deze limiter werd niet door iedereen omarmd. Reden om deze begin jaren 80 te vervangen door een Neve, een limiter-compressor die ook nu nog zeer geliefd is bij audio-technici.
De microfoon was een zilverkleurige AKG 451/452 met zwart CK5 kapsel, destijds de standaard in elke radiostudio in Hilversum.
(afbeelding) Beschrijving van de moeder alle radiopresentatiemicrofoons: de AKG452 met CK5 kapsel. Beschrijving uit het microfoonboek van de NOS, staat op blz. 19.
De cassetterecorder was gemodificeerd; als deze in de rec/pauzestand werd gekozen ging deze draaien als de microfoon ingeschakeld werd, en weer in pauze bij microfoon dicht. Zo had de dj de mogelijkheid in korte tijd zijn programma terug te luisteren. Later zouden we dit een aircheck noemen. De hoofdtelefoon was de Pioneer SE305 voorzien van een vijfpolige Tuchel. Een andere standaard bij de radio in Hilversum was de K&H OY-96 luidspreker. Hoewel die redelijk gedateerd lijkt; elk jaar wordt bij Serious Request bij de buitenmicrofoon een luidspreker op de grond geplaatst en dat is een originele K&H OY96 met plastic erom tegen weer en wind.
De oplettende kijker kan waarnemen dat de rechter draaitafel schuin staat ten opzichte van de dj van dienst. Zo kon hij met een snelle blik naar rechts de stand van de naald waarnemen.
(afbeelding) Bekende foto’s van de stereo DJ-tafel. Frits draagt de Pioneer SE-305 hoofdtelefoon, microfoon uiteraard de AKG542. Nog krap zichtbaar de jinglemachines van ITC. En achterop de gemodificeerde Revox A-77. Dit artikel staat in een speciale krant uit september 2011 van Facilitair Bedrijf United, uitgegeven ter gelegenheid van de heropening van het Muziekpaviljoen. United is de huidige hoofdbewoner van dit pand.
Computerschermen zijn in deze tijd hier niet binnengedragen en pas halverwege de jaren 80 zijn de Philips CD-spelers bijgeplaatst. Begin 1987 heeft kort het eerste exemplaar van de MBI regeltafel het NOS exemplaar vervangen. Het werd hoog tijd voor nieuwe studio’s, te openen in oktober 1987 als het Radio 3 centrum.
(afbeelding) Restant van de stereo-tafel in de kelder van Beeld & Geluid. Enige restauratie is hard nodig: het tafelblad is niet origineel, klokje is nog horizontaal geprogrammeerd en de jinglemachine links van het merk BE (Broadcast Electronics) heeft nooit dienst gedaan in een Radio 3 DJ-studio. Links van de 6 faders hoort de metalen bak waarin lp’s een plaatsje kregen. Het geheel is dan weer wel voorzien van een officieel depotlabel van B&G en staat genoteerd met een groene stip, da’s vast een goed teken.
(afbeelding) Mei 1987. De oude Hilversum 3 studio loopt op z’n laatste technische benen. De oude NOS 6-kanaals tafel is vervangen door de 1e MBI. Links naast elke EMT draaitafel is een Philips CD-speler geplaatst. Op de bovenbouw van de MBI een viertal Sonifexen. Hier een piepjonge Martijn Krabbe in de beginfase van zijn radiocarriere. Nog net zichtbaar onder de tafel een jungle van aansluitsloffen (de bekende NOS KC-040′ s) met bijbehorende bekabeling. Foto: Juul Geleick.
(afbeelding) Een tweetal prentjes uit de oude ECK 3, april 1987. Dit is dus de andere kant van de DJ-studio waar Martijn achter de MBI zit. Hier is hij te zien met NOS toptechnicus Michiel Richardson. Op de bovenste foto, tussen de boys is, een 19 inch rack met de 1e Optimod die Hilversum 3 gebruikte, daaronder een Aphex Compellor met weer daaronder 2 Neve limiter / compressors. En daaronder de EMT zendlijnbegrenzer en daar weer onder 2 Studer ontvangers voor On Air checks. Michiel zit ontspannen achter de legendarische NOS ECK tafel, zo bouwen ze die tegenwoordig niet meer. Een regeltafel waarop je kan gaan dansen zonder dat de zender uitvalt. Een regeltafel waarvan je een kanaal (broodje…) kan vervangen zonder dat naastgelegen buurbroodje het merkt. Voor de sfeer ende gezelligheid werd een originele rode bureaulamp ingezet. Opvallend detail: de speakers zijn hier ook al van het merk Genelec. Mogelijk dat Martijn de schoenen van Michiel verstopt heeft en dat Michiel dat nog niet door heeft. De linker grote teen van Michiel wijst naar een grijs vlak, dat is een actieve K&H speaker bedoeld als voorafluistering van bovenstaande lijnenmobiel. Deze foto is vermoedelijk ’s avond genomen, ik denk ergens tussen 23.00 en 24.00 uur. Foto’s: Juul Geleick.
Bestel het 50 jaar 3FM-boek (FC Klap) hier
Plaatsing onder goedkeuring van Sybrand Verwer
Geef als eerste een reactie