Voor het eerst op tv: Kerst en Oud en Nieuw 1951

Het prille medium televisie, officieel gestart op 2 oktober 1951, bracht met Kerstmis en Oud en Nieuw uiteraard een speciale programmering. Wat was er 70 jaar geleden te zien?

Het toeval wilde dat 25 december 1951 en 1 januari 1952 dinsdagen waren. Dat kwam bijzonder goed uit, want dinsdag was destijds, samen met vrijdag, de vaste uitzendavond. Op beide avonden liep de programmering van 20.15 tot 21.45 en stond de zendtijd ter beschikking van één omroep, al waren er ook programma’s die als ‘gezamenlijk’ werden aangeduid, zoals het weerbericht van het K.N.M.I. In de begintijd van de televisie kwam de weerman, de eerste was Hans de Jong, zelf niet in beeld. Alleen zijn arm en hand waren te zien, waarmee hij een kaartje intekende, dat hij van commentaar voorzag: de eerste infographic op tv.

Kermisvolk 

Terug naar de programmering met kerst en Oud en Nieuw. Het medium televisie was fonkelnieuw, een traditie op dit punt bestond dus nog niet. Maar die werd wel gegrondvest in 1951, met een kerstspel, een jaaroverzicht en amusement op Oudjaarsavond en een voorafschaduwing van de eindejaarsconference op Nieuwjaarsdag.

Op Eerste Kerstdag mocht de KRO uitzenden. De rooms-katholieke omroep koos voor een toneelspel van de Franse auteur Henri Ghéon (pseudoniem van Henri Vangeon, 1875-1944), Kermisvolk op Kerstmis (oorspronkelijke titel Le Noël sur la Place). Dit werk uit 1935 was vertaald door Kees Spierings (1898-1972), die naast auteur van jongensboeken en toneelstukken ook regisseur was. Spierings vertaalde meer werken van Ghéon, maar Kermisvolk op Kerstmis behoorde tot zijn succesvolste prestaties. Het stuk werd meteen door enkele gezelschappen uitgevoerd en groeide uit tot een kerstklassieker.

In Kermisvolk op Kerstmis strijkt een gezelschap toneelspelende zigeuners neer in een klein plaatsje. Omdat iedereen zich opmaakt voor de mis op kerstavond, lijkt het de leider van de troep gepast om het kerstverhaal na te spelen. 

De KRO koos in 1951 voor een uitvoering van Ghéons werk door een Gooise toneelgroep, De Ghesellen van de Speleweiuit Bussum. Onder leiding van Anton Sweers had dit gezelschap het stuk al vaak opgevoerd. Sweers kwam uit de wereld van het parochiepatronaat, was betrokken bij het amateurtoneel en had succes met stukken van Ghéon. Hij introduceerde in Nederland het lekenspel, dat uit Duitsland kwam, en begon ook een uitgeverij (Ons Leekenspel). Met Kermisvolk op Kerstmis was de avond volledig gevuld.

Jaaroverzicht 

Drie dagen later, vrijdag 28 december 1951, was de beurt aan de AVRO, die een nieuwe traditie startte met een jaaroverzicht. Van het eigen Televizier welteverstaan, het NTS-Journaal zou pas in januari 1956 voor het eerst op de buis komen. Presentator van het jaaroverzicht was H. M. Koemans, die voor het programma ook het buitenlandse nieuws bijhield. Als ‘gezamenlijk programma’ stond die avond ook een film op het menu, welke dat was heeft de redactie niet kunnen achterhalen. De uitzending werd besloten met Au salon des variétés, licht amusement dat op een lange winteravond welkom zal zijn geweest. Een ‘echte’ oudejaarsavond was het nog niet, het was per slot ook niet de 31^ste, maar zeker het jaaroverzicht is nog altijd een heel herkenbaar element.

Thomasvaer

De VARA mocht het nieuwe jaar inluiden. Zij deed dat met onder meer met De bruiloft van Kloris en Roosje, onder regie van Willy van Hemert. Peter Zwart, de beeldend kunstenaar die Van Hemert naar de tv-wereld had gehaald, ontwierp het decor. Dit toneelstuk kende een nog respectabeler traditie dan Kermisvolk op Kerstmis van Ghéon. Dirk Buysero schreef het tegen het einde van de 17^de of aan het begin van de 18^de eeuw, en vanaf 1707 is het steevast opgevoerd rond Nieuwjaarsdag. Onderdeel van het stuk is een Nieuwjaarsrede van Thomasvaer, vader van de bruidegom, waarin op een vrolijke manier terug- en vooruitgekeken wordt. Een voorloper, zou je kunnen zeggen, van de latere oudejaarsconference, die met name door Wim Kan een vast onderdeel van de eindejaarsprogrammering is geworden.

“Televisie was fonkelnieuw, een traditie bestond dus nog niet”

Het nieuwe jaar 1952 kreeg vervolgens een vrolijk begin met muziek van het Ray Ellington Kwartet. Ellington, die eigenlijk Henry Pitts Brown heette, was een Britse jazzdrummer, zanger en componist. Hij werd vooral bekend door optredens voor de BBC in The GoonShow, een humoristisch radioprogramma.

Professionalisering 
Op de uitzending van De bruiloft van Kloris en Roosje kwam kritiek. Zo vond de recensent van De Telegraaf (16-2-1952) dat het programma “een ietwat rommelige, slordig voorbereide indruk” maakte. Televisieprogramma’s maken was een geheel nieuw vak, veel ging nog experimenteel of geïmproviseerd. Van planning of organisatie was amper sprake. Toeval of niet, in de eerstvolgende vergaderingen van het dagelijks bestuur van de NTS en de vergaderingen van de Televisie Coördinatie Commissie komen allerlei organisatorische verbeteringen aan de orde. Voorgesteld wordt een ‘programma voor-coördinatie’ in te stellen: de omroepen moeten hun programmaplannen zes weken van tevoren indienen. Verder komt er een decorwerkplaats onder leiding van Peter Zwart. Eerste, niet onbelangrijke stappen op weg naar professionalisering.