Integriteit publieke omroep onder vuur

Blog door Ton Verlind

Waarom kwam een van de grote miljoenenopdrachten van de publieke omroep, de talkshow Op1, terecht bij de kleinste omroep, WNL? Wat was de reden dat dit project zonder aanbesteding werd gegund aan het productiebedrijf van Jeroen Pauw? En maakte de NPO, in het bijzonder videodirecteur Frans Klein, gebruik van zijn macht en invloed om de presentator, waarmee hij als VARA-directeur nauw had samengewerkt, binnen boord te houden door diens productiebedrijf TVBV de productie van Op1 te gunnen? Deze vragen liggen op tafel ná de podcast van Koster & Van Dijk van de journalisten Mark Koster en Ton F. van Dijk van donderdag 14 juli 2022 bij BNR.

De nieuwe dagelijks talkshow op NPO 1 was gebaseerd op een constructie waartegen AVROTROS en KRO-NCRV bezwaar hadden. Ze hadden nauwelijks inhoudelijke invloed en mochten slechts een presentator en hun logo leveren. BNNVARA, die tot dat moment de dagelijkse talkshow Pauw aan de publieke omroep had geleverd, zette eveneens vraagtekens bij de deal omdat uitbesteden van het programma aan een buitenproducent het programma onnodig duur maakte. Bovendien, zo bevestigen medewerkers van BNNVARA aan journalist Ton F. van Dijk, vulde TVBV zijn redactie deels door medewerkers bij deze omroep weg te kopen.. 

Vertrouwelijke mail
Het verhaal over de turbulente ontstaansgeschiedenis van Op1 is niet nieuw, omdat het eerder door NRC werd gepubliceerd. Maar het onderwerp staat opnieuw vol in de schijnwerpers nu Koster en van Dijk de hand hebben gelegd op een vertrouwelijke email van TVBV aan de VARA-directie. In die mail doet Peter Adrichem, de zaakbehartiger van Jeroen Pauw, in 2020 een gedetailleerd contractvoorstel. Dat voorstel heeft betrekking op de medewerking van Jeroen Pauw als presentator, op het recht om zijn eigen programma’s te produceren via TVBV en het omvat een afnamegarantie. Op deze manier ontstaan twee geldstromen: 1. het salaris van de presentator en 2. inkomsten uit de eigen bv. Het is een constructie die sinds 2017 is verboden om stapeling van inkomsten en het omzeilen van de Wet Normering Topinkomens (WNT) te voorkomen. Bestaande contracten mochten worden nagekomen, nieuwe contracten zouden aan de nieuwe regelgeving moeten voldoen. Omroepen kregen de opdracht om er alles aan te doen misbruik te voorkomen.

Het voorstel van TVBV aan de BNNVARA oogt als een poging die regels te omzeilen en bevestigt volgens Koster en Van Dijk in ieder geval het bestaan van (de gedachte aan) zulke constructies. De overeenkomst kwam er niet, omdat de omroep hem in strijd achtte met de regelgeving.

Geruchten
In Hilversum gaan al langer geruchten dat dit een manier is om de regels rond topsalarissen te ontwijken. Waterdichte bewijzen zijn daarvoor niet gevonden. Omroepen en het Commissariaat voor de Media mogen niet in de boeken van buitenproducenten kijken, dus een goed zicht op de externe geldstromen ontbreekt. Het is pikant dat de podcastmakers zeggen te beschikken over de boekhouding van TVBV over de periode 2015-2019. 

De nu bekende feiten bewijzen overigens niet dat Jeroen Pauw zich heeft schuldig gemaakt aan overtreding van de wet. De presentator zegt dat hij zich aan de salarisvoorschriften van de publieke omroep heeft gehouden. De voorstellen waren weliswaar in strijd met de geest van de wet, maar tot zaken kwam het niet. ‘No deal, dus’, zegt Jeroen Pauw als reactie op de podcast. In 2018 verkocht hij zijn aandeel in TVBV, maar bleef als adviseur verbonden en had naar eigen zeggen in die functie ook inkomsten uit het bedrijf.

Paniek in Hilversum
Hoe zit het met het vervolg van dit verhaal? Kort nadat het contractvoorstel van TVBV was afgewezen besloot Jeroen Pauw te stoppen met de presentatie van zijn talkshow voor BNNVARA. Het was paniek in Hilversum, volgens Koster en Van Dijk. Na spoedoverleg met verschillende omroepen en videodirecteur Frans Klein ontstond het idee van een dagelijkse talkshow, verzorgd door verschillende omroepen. Naar wie ging de opdracht? Naar TVBV. Jeroen nu niet als presentator van de talkshows, maar als producent en coach. Omdat de NPO zelf geen opdrachten kan geven aan een productiebedrijf was de medewerking van een omroep nodig. AVROTROS en KRO-NCRV bedankten, omdat ze geen inhoudelijke zeggenschap kregen. BNNVARA had bedenkingen omdat men het beter en goedkoper achtte het programma in eigen huis te produceren. WNL werd de omroep die namens de NPO de samenwerkingsovereenkomst met Jeroen Pauw voor zijn rekening nam. 

Waarom kreeg de kleinste omroep een van de grootste, miljoenen kostende, omroepprojecten in de schoot geworpen, vragen de podcastmakers zich af? En is er een causaal verband met het feit dat WNL van de vijf dagelijkse uitzendingen er twee voor zijn rekening mocht nemen, een tamelijk riante positie voor een kleine omroep.

Onderzoek
Bestuursvoorzitter Frederieke Leeflang van de publieke omroep laat weten dat ze het Commissariaat van de Media zal vragen om deze zaak mee te nemen in een lopend onderzoek rond de NPO. Die ligt al weken onder vuur. Eerst naar aanleiding van de berichten dat er een relatie bestond tussen de vorige voorzitter van de Raad van Bestuur, Shula Rijxmanen  Marjan Hammersma, de hoogste ambtenaar bij het ministerie dat verantwoordelijk is voor de toewijzing van 900 miljoen subsidie aan de publieke omroep. Een klokkenluider die zich bij Hammersma meldde met informatie over (vermeende) wantoestanden bij de publieke omroep, hoorde niets meer van een klacht die hij/zij daar wilde deponeren. De klokkenluider wist niet van de vriendschappelijke relatie tussen de twee, anders had hij zich niet bij de ambtenaar gemeld, liet hij weten. Kort daarna werd bekend dat ShulaRijxman en de staatssecretaris voor mediazaken Sander Dekker met hun respectievelijke partners gezamenlijk op vakantie gingen in Israël, een uitstapje georganiseerd door Rijxman.

Netwerkcorruptie
Willeke Slingerland, lector Weerbare Democratie, verbonden aan de Academie Bestuur, Recht en Ruimte van Saxion Hogeschool vertelde in een van de vorige podcasts dat de manier waarop binnen de publieke omroep belangen zijn verknoopt, de kenmerken heeft van netwerkcorruptie. Bij netwerkcorruptie zijn volgens de lector de individuele personen binnen een bubbel niet corrupt, maar het netwerk als zodanig wel.

Frederieke Leeflang, de opvolgster van Shula Rijxman, neemt de zaak hoog op. ‘Het gaat erom het geloof, het vertrouwen in de publieke omroep weer te herstellen en de integriteit naar boven te halen’, zegt ze. Daarom vindt ze het instellen van een onderzoek door een onafhankelijke instantie de juiste weg. PVV-kamerlid Martin Bosman vindt dat het parlement Jeroen Pauw, Frans Klein, Shula Rijxman en ook Paul de Leeuw onder ede zou moeten horen over de vraag of en hoe salarisregels worden ontdoken.

De podcast van Koster &  Van Dijk van 14 juli 2022 is hier te beluisteren.

Link naar de vertrouwelijke mail van TVBV aan BNNVARA