Noodkerk maakte plaats voor IKON-kantoor

In deze aflevering van de omroepgebouwen-reeks aandacht voor vier villa’s in de Borneolaan die tussen 1955 en 1988 onderdak boden aan de oecomenische omroep IKOR/IKON en fusiepartner het Convent van Kerken. Daarna verhuisde de IKON naar het voormalige NCRV-gebouw aan de Bergweg 16. Tijdens de verbouwing van dit pand huurde de omroep ruimte aan de Ampèrestraat 10.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog praatten hervormde predikanten over hoe de kerk, na de bevrijding van Nederland, op de radio aan bod kon komen. Het moest namelijk anders.

De predikanten, verzameld in de Technische Commissie, wilden dat de kerken voortaan zelf de uitzendingen van kerkdiensten gingen verzorgen. Voor de oorlog nam de NCRV de orthodoxe diensten voor haar rekening, en de VPRO de vrijzinnige. Nadat de commissie in het voorjaar van 1944 een rapport had uitgebracht, zette de Generale Synode van de Hervormde Kerk het licht op groen voor het stichten van een oecumenische omroep. Dit leidde tot de oprichting van het Interkerkelijk Overleg (IKO), waaraan later ’in Radioaangelegenheden’ werd toegevoegd, zodat de afkorting Ikor werd.

De eerste radio-uitzending vond plaats op zondag 20 januari 1946.

Misverstanden
Rond de precieze taak van de nieuwe ’omroep’ leefden enige tijd misverstanden. De bestaande omroepen vonden dat die beperkt moest blijven tot het uitzenden van kerkdiensten. De Ikor legde het begrip ’kerkelijke uitzendingen’ (en term uit de ’radiobeschikking’ van 1947) wat ruimer uit. Na de kerkdienst kon best een interview met de dominee volgen. De toenmalige minister Rutte kwam met een typisch Hollands compromis: alles mocht als een kerkenraad daar maar de verantwoordelijkheid voor nam.

Daar kon al snel weer een streep door. Op 1 oktober 1949 werd het Ikor een stichting met als doel ’het behartigen van de radio-uitzendingen van de aangesloten kerken’. Daarmee was de handtekening van een kerkenraad niet meer nodig. De eerste televisie-uitzending van een kerkdienst vond plaats op 28 november 1954. Pas twee jaar later kreeg het Ikor geregelde zendtijd op televisie toegewezen.

Notaris
De omroep vond in het begin onderdak in het kantoor van notaris J.D.F. van Halsema (een van de directeuren van de Vrije Universiteit) in Hilversum, meldt Bonnie van der Pers. De Hilversumse heeft veel onderzoek gedaan naar ’haar’ Borneolaan. Dat resulteerde niet alleen in een dik boek, maar ook in enkele artikelen. Een van die artikelen, gepubliceerd in Tussen Vecht en Eem, is getiteld ’De Ikon in de Borneolaan: een gevecht om werkruimte’.

Het Ikor kocht Borneolaan 27, waar – zo schrijft Van der Pers – de activiteiten op 1 februari 1955 van start gingen. Deze villa bleek al gauw te klein. Vandaar dat in 1960 in de achtertuin een tijdelijk gebouw werd neergezet. Het ging om een houten ’noodkerk’, die de omroep overnam van de Nederlands Hervormde kerk in Rutten (in de Noordoostpolder). Er kwam een nieuwe oprijlaan en parkeerplaatsen voor auto’s, motoren en fietsen.

Van der Pers weet te melden dat de tijdelijke vergunning voor het noodgebouw (voor vijf jaar) tot twee keer toe door de gemeente is verlengd. Uiteindelijk werd de deadline voor de (verplichte) afbraak bepaald op 31 december 1973. In het noodgebouw werd in eerste instantie de administratie van het Ikor ondergebracht. In de jaren zestig diende het als onderkomen voor de Stichting Filmcentrum, een ander orgaan van de Oecumenische Raad van Kerken.

Noodkerk
Door de afbraak van de voormalige ’noodkerk’ ontstond ruimte voor permanente nieuwbouw in de tuin. Plannen voor de oprichting van een bijgebouw werden echter niet verwezenlijkt, zodat Borneolaan 27 overbevolkt raakte. In de zomer van ’72 bood de villa onderdak aan ongeveer dertig medewerkers van het Ikor, plus nog een aantal mensen van de RKK (Omroep Rooms-Katholiek Kerkgenootschap), met wie zij nauw samenwerkten.

Radiostaf
Verlichting kwam toen de radiostaf van het Ikor, samen met het Convent van Keken en De Wilde Ganzen (uit het Ikor voortgekomen), gehuisvest mocht worden in de villa aan de Borneolaan 4. Later vestigden zich hier ook de administratie en andere ’niet-productie’-afdelingen van de omroep. Borneolaan 4 bleef tot augustus 1979 in gebruik.

Ook twee andere villa’s in de Borneolaan dienden een tijd als huisvesting voor de omroep. Nr. 25, pal naast het ’hoofdkantoor’, van juni 1976 tot maart 1988. En nr. 17 – als laatste overbrugging voor de verhuizing – van juli 1984 tot maart 1988. Nieuwe huurder van dit pand werd de radio- en televisietak van de Humanistische Omroep. Overigens heeft nog een andere villa in de laan een omroephistorie. Borneolaan 10 was tussen 1966 en 1996 eigendom van de NRU/NOS.

In 1976 waren Ikor en CVK gefuseerd tot de Interkerkelijke Omroep Nederland (Ikon). De omroep verhuisde in maart 1988 naar Villa Bergshof aan de Bergweg 16 (in 1923 gebouwd naar een ontwerp van de bekende Hilversumse architect Jan Dullaart).

Fusie
Aanvankelijk zou de Ikon per 2015 – samen met de RKK en Zendtijd voor Kerken (ZvK) – meegaan in de fusie tussen de KRO en de NCRV. Ikon en ZvK kozen echter een andere koers: samenwerking met de Evangelische Omroep. Halverwege 2013 verhuisden ze naar het EO-complex aan de Oude Amersfoortseweg. De plannen voor een gezamenlijk ’productiehuis’ leden echter schipbreuk. Op 1 januari 2016 hield de Ikon definitief op te bestaan. De EO nam enkele programmatitels over.