Twintig jaar na de moord op Theo van Gogh wordt het vrije woord in Nederland nog altijd als bedreigd ervaren, zo blijkt uit de nieuwe documentaire van David de Jongh, Theo van Gogh, de hunkering. De moord op Van Gogh op 2 november 2004 in Amsterdam, dat volgens de documentaire-maker een blijvende impact heeft op de vrijheid van meningsuiting.
Documentairemaker De Jongh voelde de druk van mogelijke dreiging tijdens het maken van de serie, vertelt hij in een interview met De Telegraaf. Hij moest zichzelf censureren door niet vrijuit te citeren uit Van Goghs controversiële film Submission, uit angst voor zijn eigen veiligheid. De moord op Van Gogh, een fervent verdediger van het vrije woord, wordt gezien als een keerpunt waarbij Nederland zijn onschuld verloor en het publieke debat blijvend veranderde.
Documentairemaker David de Jongh: „Er werd me aan alle kanten afgeraden vrij uit de Van Gogh film Submissionte citeren. We hebben onszelf moeten censureren voor onze eigen veiligheid. Ik vind dat een afgang dat ik dat heb moeten doen.”
Theo van Gogh, de hunkering is vanaf maandag bij BnnVara op NPO2 te zien om 22.20 uur.
Beetje vreemd is het wel dat uitgerekend de VARA deze documentaire uitzend.
Bart de Graaff en Marcel van Dam (BNN/VARA)
Hoezo is dat vreemd Michel?
De Submission film was een pamflet, niet leesbaar voor mensen die geen Arabische teksten kunnen lezen. De niet met die taal en schrift bekende kijker kon zich geen oordeel bedenken omdat het om een vreemde, onbegrijpelijke taal gaat.
De grootste blunder van de VPRO redactie was toe te staan dat Ayaan deze eigen film te mogen laten zien in het programma Zomergasten. De formule van het programma laat dat niet toe: de gast praat fragmenten van andere werken (favoriete films, tv programma’s) aan elkaar. Het was de eerste (en hopelijk de laatste) keer dat de VPRO redactie toestond dat een gast een eigen pamflet mocht inbrengen. Journalistiek gezien volstrekt onjuist en in z’n uitvoering volkomen ondoordacht.
Theo van Gogh die door Ayaan gevraagd was dit filmpje te regisseren, was niet blij en in het NRC Handelsblad liet hij dat weten. In de papieren uitgave van het NRC Handelsblad kwam een paginagroot artikel over de opname en de affaire -voorafgaand aan de uitzending!-, met in het midden een klein kadertje waarin Theo’s ongenoegen kenbaar werd gemaakt. Dat kadertje verdween op het internet-archief van de NRC. Het is dus niet meer terug te vinden behalve in de papieren editie van destijds.
Tijdens de live uitzending van Zomergasten, een programma dat geen enkele redenen heeft om live uitgezonden te worden, dat is hooguit zinvol als kijkers kunnen inbellen ofzo, besloten de technische medewerkers via de intercom dat ze niet op de aftiteling wilden. Regisseur George Schouten heeft daar een heel boekje aan geweid. In de documentaire van David de Jongh wordt er ook visueel aan gerefereerd. De Zomergasten aftiteling bevatte slechts de credits van Ayaan en Theo. De cameramensen en andere medewerkers waren zo van slag dat ze van de aftiteling wilden, wat gebeurde. Tijdens de live uitzending!
Ik heb geen weet van hoe de VPRO met dit incident, dat tot de moordaanslag op Theo van Gogh heeft geleid, is omgegaan. De VPRO is in de openbaarheid zelf nooit ingegaan op wat er gebeurt is. Wellicht intern wel. We weten het niet. Als enkele jaren later de regisseur van de beruchte uitzending er een boekje aan wijd dan voel je wel aan dat er iets wringt. Die laffe houding bij de VPRO en ook de NRC verdient introspectie. Er is gewoon geblunderd en tijdens de blunder kwam zelfs het personeel in opstand. Als Ayaan aan een wilekeurige student had gevraagd haar film te maken was er niks aan de hand geweest. Die willekeurige student had geen credentials en was anoniem, had er waarschijnlijk ook geen eigen mening of opinies over. Zelfde film. Om al deze overwegingen vinden veel mensen dat Ayaan Theo niet had mogen gebruiken gezien het gevolg.