Boek over het fenomeen Ome Willem

Donderdag 9 januari wordt in Beeld & Geluid het boek Dag Rakkers – 50 jaar Ome Willem van auteur Geke Mateboer gepresenteerd.

Spreekbuis.nl sprak met Geke Mateboer, die haar boek schreef in nauwe samenwerking met Edwin ‘Ome Willem’ Rutten.

Het boek vertelt hoe Edwin Rutten opgroeide als zoon van regisseur Gerard Rutten, die onder andere in 1955 de film Het wonderlijke leven van Willem Parel – een typetje van Wim Sonneveld – regisseerde. Zijn zoon Edwin start, al tijdens zijn studietijd, een carrière als drummer en zanger in de jazzwereld waarbij hij deel uitmaakt van combo’s en ook soloplaten maakt, niet alleen met jazzmuziek maar ook Nederlandstalige liedjes.

Vanaf 1970 gaat Edwin Rutten werken in Hilversum, bij radio en televisie. Hij start bij de VARA-radio met Hoe later op de avond, waarin composities van Harry Bannink en Tony van Verre te horen zijn. Het is de start van een langdurige en belangrijke samenwerking met de meester componist. Bannink en Van Verre schrijven ook de Edwin Rutten-single ‘Toch is het klote zonder jou’ schrijft, waarmee de zanger optreedt in het VRPO-televisieprogramma Van Oekels Discohoek. Voor de NCRV werkt Rutten mee aan de Goeie Ouwe Koffergrammofoon, geregisseerd door Kitty Knappert. Edwin Rutten werkt (later) verder als radiopresentator van Jazz op 6 voor Omroep MAX, doet Ster-reclames, scoort een hit met ‘Ik ben toch zeker Sinterklaas niet’ voor Kinderen voor Kinderen, presenteert AVRO’s Service Salon, vertolkt rollen in Klokhuis en in ontelbare andere RTV-producties.

Edwin Rutten vertolkt een rol binnen een verzuilde omroepwereld. In het boek zegt Rutten op pagina 135, over zijn rol als Ome Willem: ‘In die ongebreidelde vrijheid ben ik op mijn best’. Is hij in zijn radio- en tv carrière, met die vrijheid, altijd Ome Willem geweest als Edwin Rutten en Edwin Rutten als Ome Willem?
“Ja, dat klopt. Dat was ook de zoektocht in mijn boek. Wie was hij nu precies? Wanneer is hij Ome Willem en wanneer Edwin Rutten? Wie zijn die beide figuren en waar lopen ze in elkaar over? Edwin Rutten is gewoon Ome Willem en vice versa. Dat karakter van Ome Willem zat er van jongs af aan gewoon in. Zo’n mannetje was het en zo’n man werd het, ver voordat er sprake was van Ome Willem was hij die man die op zijn best was als hij vrijheid, soepel kon bewegen, van het een naar het ander kon springen en zich niets aantrok van de verzuilde omroepwereld. Hij was hierbij altijd zichzelf. Edwin beschrijft zijn carrière en leven als een grote slagroomtaart, waarbij de grootste punt Ome Willem is.”

foto: Beeld & Geluid

Het boek duidt dat Ome Willem in al zijn vezels zit.
“Gaandeweg kwam ik hier achter. Voor het boek had ik lange gesprekken met hem om te kijken waar hij vandaan komt en wat zijn karakter is, naast het onderzoek hoe De Film van Ome Willem is ontstaan. Hiervoor heb ik alle afleveringen bekeken, hierdoor kwam ik er achter dat Edwin Rutten precies diezelfde man is. Daarvoor werd hij ook door Aart Staartjes (in 1973, red.) gevraagd.” Het boek beschrijft dat Staartjes Rutten als Ome Willem wilde omdat hij geen echte acteur was, maar iemand die kon improviseren, zingen en drummen.

Aart Staartjes was voor Ome Willem de initiatiefnemer van vernieuwende kindertelevisieprogramma’s als Destratemakeropzeeshow en J.J. de Bom.

In het boek staat verder dat Staartjes voor de rol van Ome Willem ‘een rechtse corpsbal-achtig karakter wilde, maar dan met een klein hartje’; en dat voor de linkse VARA. Dit geeft ook een tijdsbeeld aan hoe Staartjes op een prikkelende manier zo’n karakter als Ome Willem wilde introduceren. Dit is naast de bekende ontstaansgeschiedenis van De Film, die je ook in je boek beschrijft, een leuk detail.
“Dit geeft ook aan hoe goed Aart Staartjes hierover nadacht en hoe hij perfect de hele cast in elkaar zette.”

De eerder genoemde Harry Bannink was ‘het geweten van De Film van Ome Willem’, zo schrijft je. Hiernaast waren de acteurs en het vermaarde tekstcollectief de successleutels. Hoe zou je de rol van Edwin willen omschrijven, behalve de acteur Ome Willem?
“Hij is het middelpunt geworden. Inmiddels is Edwin Rutten de enige van de cast die nog over is en er over kan vertellen. 15 jaar geleden had ik nog de andere betrokkenen kunnen bevragen over het fenomeen Ome Willem.”

Vind je het jammer dat je Aart Staartjes niet meer hebt kunnen spreken?
“Ja, dat is jammer.”

Voor de VARAGids interviewde ik in juni 2005 Aart Staartjes. Hij was kritisch over Edwin. Hij zei: ‘En dat Edwin het nu volledig naar zichzelf trekt en in de veronderstelling is dat het helemaal van zichzelf is… Ik heb het bedacht en hem er bijgehaald’.
“Daar had ik Aart en de andere acteurs over willen bevragen. Of Edwin het naar zich toegetrokken heeft weet ik niet, hij speelde gewoon die (hoofd)rol.”

Staartjes zegt in het VARAGids interview verder: ‘Ome Willem heeft de tand des tijds doorstaan, ja gek genoeg. Had ik niet verwacht, kennelijk was de formule sterk genoeg dat het nog steeds vertoond kan worden.’

De complete cast van De Film van Ome Willem. Foto: VARA/NOS

De Film van Ome Willem werd tussen 16 januari 1974 en 14 mei 1989 op televisie uitgezonden. Als je het boek leest ontstaat het beeld dat Edwin Rutten geen wrok heeft, omdat het een mooie afgeronde periode was.
“Ja, zo is Edwin ook wel. Hij kan makkelijk iets naast zich neerleggen. Als het over is, dan is het over. Hij is toen ook gestopt met de theatertournee van Ome Willem. Zonder de televisieondersteuning is de theatertour ook niet succesvol, dacht hij. Dat was het einde van Ome Willem, hij is hierna andere dingen gaan doen.”

Zijn leven stopte niet.
“Dat is ook precies de kern. Hij bleef zichzelf, of hij nu Ome Willem of Edwin was.”

Je boek stelt ook de vraag wat de magie is van Ome Willem. Hij heeft een belangrijke plek in ons collectieve televisiegeheugen.
“De magie is lastig om uit te leggen in een paar zinnen. Het verbaasd dat iemand met zo’n type als Ome Willem 50 jaar later nog zo populaire mee is. Veel televisie- of toneelmensen willen hun typetjes vaak niet meer zien of er mee geassocieerd worden. Edwin heeft dat nooit gedaan, hij heeft nooit afstand genomen van het figuur Ome Willem. Ook de Rakkers (mensen die tussen 1970-1990 zijn geboren, red.) hebben dat ook niet. Zij springen – nu als volwassenen – Edwin nog steeds om zijn nek, met selfies. Die nog steeds ongekende populariteit is fascinerend.”

Bij Edwin is het een tegengestelde van het bekende Swiebertje-effect.
“Precies! In de basis is Edwin een kind gebleven. Hij kijkt naar de wereld door de ogen van een 9-jarige. Daarom kon hij als Ome Willem zo goed met kinderen overweg, doordat hij eigenlijk dichtbij zijn eigen kind-zijn is gebleven.”

Afsluitend, in het boek stelt auteur Geke Mateboer de vraag of De Film van Ome Willem anno 2025 nog uitgezonden zou kunnen worden, in een tijd van nieuwe correctheid. Edwin Rutten zegt in het boek: ‘Het is raar om te denken dat zo’n programma toen alleen maar kon’. Rutten verwijst in zijn antwoord naar uitstekende hedendaagse tekstschrijvers en componisten, zoals het team van Even tot Hier.

Edwin Rutten viert 11 januari zijn 82ste verjaardag.

Dag Rakkers – 50 jaar Ome Willem is verschenen bij afdh uitgevers, Enschede.

Foto: Beeld & Geluid / Bewegend Geheugen/ VARA