Blog Guido van Nispen: ‘Zendtijd, sentiment en zelfreflectie’

De lente brengt bloesem, pollen, en in Den Haag: schriftelijke vragen. Deze keer van VVD-Kamerlid Claire Martens-America, die zich afvraagt of de publieke omroep zijn zendtijd gebruikt als actiemiddel tegen de aangekondigde bezuinigingen. Een oprechte zorg of politieke spierballentaal? De meningen zijn verdeeld, maar het debat is allesbehalve onzinnig.

Want ja, dat publieke omroepen niet op televisie moeten staan te demonstreren tegen het kabinetsbeleid waar hun geld vandaan komt—daar valt wat voor te zeggen. Het roept een ongemakkelijke vraag op: waar ligt de grens tussen journalistieke betrokkenheid en institutioneel eigenbelang?

Om het scherp te krijgen, kijken we over de oceaan, naar de VS, waar ze al jaren ervaring hebben met het publiekelijk aan de tand voelen van hun publieke media. Tijdens recente hoorzittingen in het Congres onder leiding van Marjorie Taylor Greene—het politieke equivalent van een kettingzaag op atoom-energie – moesten vanuit de Amerikaanse publieke omroep PBS-CEO Paula Kerger en NPR-topvrouw Katherine Maher zich verdedigen tegen felle Republikeinse kritiek. De publieke omroep zou te duur en te links zijn, te weinig kritisch op zichzelf, en te veel een bastion van progressieve geluiden—en dat alles op kosten van de belastingbetaler.

Het verweer van beide bestuurders was bij vlagen ronduit verwarrend: eerder ingenomen standpunten werden ineens herzien, genuanceerd of strategisch vergeten zodra de Republikeinse ondervragers het mes op tafel legden—alsof principes tijdelijk geparkeerd mochten worden op de oprit van het politieke opportunisme. (Zie bijvoorbeeld de fragmenten in deze clip van Forbes: https://bit.ly/3XELEsH

In alle eerlijkheid: de publieke omroep in de VS draait op een fractie van wat de NPO krijgt, en moet opereren in een politiek klimaat dat vaker op een cultureel slagveld lijkt dan op een democratisch debat. Daar wil je niet naartoe. Als Marjorie Taylor Greene met je begroting aan de haal gaat, dan weet je dat je binnen de kortste keren in een soort eindeloze Op1-special over ‘de identiteit van het volk’ belandt—maar dan zonder nuance, zonder tegenspraak, en zonder koffiepauze.

Maar dat betekent niet dat we in Nederland alles maar op z’n beloop moeten laten. Integendeel. De publieke omroep vervult een essentiële rol in onze samenleving—van regionale verslaggeving tot cultuurbehoud en kwaliteitsjournalistiek. Juist daarom verdient de NPO stevige, inhoudelijke kritiek. Niet omdat ze verdacht is, maar omdat ze belangrijk is. En belangrijk moet je durven bevragen.

De realiteit is dat ook in Nederland sprake is van een zekere kleur in het publieke bestel. Dat hoeft geen complot te zijn—een bubbel is zelden kwaadaardig, maar vaak gewoon lui. Wanneer dezelfde gezichten aan dezelfde tafels dezelfde geluiden laten horen, mag je je afvragen of het bestel nog voldoende ruimte biedt voor afwijkende perspectieven. Diversiteit is meer dan man/vrouw en kleur; het gaat ook om ideeën.

Claire Martens stelt misschien niet de meest fijnzinnige vragen, maar ze stelt ze wél. En dat zouden meer mensen moeten doen. Niet om te snoeien vanuit ideologie, maar om te schaven vanuit betrokkenheid. Bovendien is het bevragen van de rol, onafhankelijkheid en financiering van publieke omroepen in veel landen van Europa aan de orde.

We hoeven geen Amerikaanse toestanden. Maar een omroep die zichzelf nooit in de spiegel kijkt, verliest het vertrouwen dat publieke financiering rechtvaardigt. Laten we dus niet schamper doen over Kamervragen, maar ze gebruiken als aanleiding voor een gezond gesprek over het vele geld, transparantie, pluraliteit en, jawel, bias.