Radiocanon van de eeuw sinds Idzerda

De binnengekomen reacties voor een radiocanon, naar aanleiding van de oproep van de Aetherredactie, heeft gezien de aantallen helaas niet geleid tot een representatief onderzoek. Toch zijn op basis van de gegevens bepaalde tendensen te signaleren.

Allereerst de vaststelling dat de generatie, die de vooroorlogse radio daadwerkelijk heeft meegemaakt, vrijwel ‘verdwenen’ is. Volgens mij betekent dit dat we met honderd jaar Nederlandse radio een iets te grote broek hebben aangetrokken. Stel dat deze generatie wel een reactie had ingezonden, dan zou het overzicht aan favoriete programma’s er anders uitzien. Een en ander betekent dat de gepresenteerde voorstelling gedateerd is, d.w.z. tijdsgebonden is.

Globale opmerking vooraf: de individualiteit van de luisteraar blijkt uit de enorme diversiteit van de inzendingen. Minder verwonderlijk is de keuze voor muziekprogramma’s in het algemeen; van klassiek tot heavy metal en van luister- naar dansmuziek met alle varianten ertussen in. Een verklaring voor deze verscheidenheid is dat muziek kennelijk een basisvoorziening is die, ondanks de komst van de platenspeler en latere versies van geluidsdragers, de radio voorziet in deze behoefte. Het is niet toevallig dat de allereerste radio-uitzending van Idzerda in november 1919 een Radio Soireé-Musicale is. Naast de traditionele radio-organisaties worden voorts zeezender Radio Veronica, de Nederlandstalige uitzendingen van Radio Luxemburg en themazender Arrow Classic Rock genoemd.

Opmerkelijk is de constatering dat een aantal scribenten nieuws en actualiteit noemt. In het verleden voorzag de krant, radio en later de televisie als massamedium in de behoefte om lezers en luisteraars breed te informeren. Tegenwoordig is veelal het internet, sociale media voor velen een bron van informatie. Gevaar door popularisatie is de toename van nepnieuws omdat de afzender niet geheel duidelijk is. Waar men in het verleden door de verzuiling (verdeling in scherp gescheiden groeperingen) een bepaald houvast had, ontstaat tegenwoordig door het verdwijnen van de verzuiling een vacuüm.

Paul Vlaanderen
Het hoorspel Paul Vlaanderen, een misdaadserie gebaseerd op de privédetective van Francis Durbridge, uitgezonden door de AVRO, behaalde de meeste stemmen. Deze serie kende drie vooroorlogse afleveringen. De hoofdrollen werden vertolkt door Jan van Ees en Eva Janssen. Tot 1959 was de spelregie in handen van Kommer Kleijn. Iets minder populair was de SF-serie Sprong in het heelal (KRO). Verder werd door inzenders Biels en Co (AVRO) en Familie Doorsnee (VARA) vernoemd.

Op de tweede plaats kwam De Avondspits (NOS) met presentator Frits Spits, een pseudoniem van Frits Ritmeester. Zeventien jaar lang met een kleine onderbreking verzorgde hij zes dagen per week een uitzending van een uur. Dit programma kenmerkte zich door karakteristieke jingles en tunes. Legendarisch was de rubriek ‘poplimerick’, verzoekplaten die qua inhoud moesten aansluiten op de aanvraag.

Ex aequo op een gedeelde derde plaats De Arbeidsvitaminen, Paulus de Boskabouter en Ronflonflon met Jacques Plafond. De Arbeidsvitaminen, uitgezonden sinds februari 1946, is ‘s werelds langslopende radioprogramma en ontving in 2006 een vermelding in het Guiness Book of Records. Aanvankelijk zond de AVRO dit verzoekplatenprogramma voor werknemers uit. Na de fusie met de TROS werd dit programma door de combinatie voortgezet. Diverse presentatoren hebben dit doordeweekse programma van hun stemgeluid voorzien. Paulus de Boskabouter was aanvankelijk een stripfiguur in de krant. Vanaf 1955 werden zijn avonturen als hoorspel uitgezonden door de VARA. Alle stemmen, ook die van heks Eucalypta werden verzorgd door bedenker/striptekenaar Jan Dulieu. Vanwege de populariteit besloot de NTS ook een poppenserie op het scherm te brengen. Absurditeit is het leitmotiv van beeldend kunstenaar Wim T. Schippers. Vooral kijkers waarderen deze Amsterdamse programmamaker vanwege zijn spraakmakende tv-series. Minder ophef veroorzaakte zijn radioprogramma Ronflonflon met Jacques Plafond (VPRO), mateloos populair onder jongeren. In dit radioprogramma (1984-1991) sprak Schippers steevast door alle platen heen. Befaamd waren de voordrachten van Wilhelmina Kuttje junior.

De vierde plaats is merkwaardigerwijs ingeruimd voor De toestand in de wereld door G.B.J. Hiltermann. Journalist en politiek commentator Gustavo Bernardo José Hiltermann, geboren uit Nederlandse ouders in Argentinië, presenteerde zijn wekelijkse praatje bij de AVRO. Zijn karakteristieke stemgeluid (gedragen toon) heeft ongetwijfeld bijgedragen aan zijn landelijke bekendheid.

De vijfde plaats is wederom een gedeelde positie. Langs de lijn, OVT, Met het Oog op Morgen kregen een gelijk aantal stemmem. Het sportprogramma Langs de lijn (NOS), een combinatie van wedstrijdverslagen, interviews en muziek scoort hoog. Vanwege de actualiteit in de vorm van onderbrekingen bij belangrijke sportmomenten, bijvoorbeeld een doelpunt bij voetbalwedstrijden of de aankomst bij een etappe van de Tour de France. Het liveprogramma heeft door diverse presentatoren kleur gekregen, bijvoorbeeld Koos Postema, Hugo Borst en Henry Schut. De titel van het VPRO-radioprogramma OVT is eigenlijk een afkorting van Onvoltooid Verleden Tijd. Dit zondagse programma duidt achtergronden bij het nieuws, en biedt columns en documentaires over de geschiedenis. Vast onderdeel van OVT is de historische documentaire Het Spoor Terug. Historicus Marnix Koolhaas was enige tijd hoofdredacteur en presentator. Kees Buurman is de bedenker van de formule van Met het oog op Morgen. Actualiteiten op de late avond belicht door studiogasten afgewisseld met muziek. Befaamd is de begin- en eindtune Gute nacht Freunde van Reinhard Mey. Al sinds 1976 staat de NOS garant voor de totstandkoming. Opvallend is de keuze van een vaste presentator/presentatrice elke avond.

“De individualiteit van de luisteraar blijkt uit de enorme diversiteit van de inzendingen”

Muziek
Gezien het grote aantal inzendingen met hetzelfde aantal stemmen kun je nauwelijks spreken van een zesde plaats. Vandaar deze opsomming: De Dick voor Mekaar Show (Radio Noordzee/NCRV), Argos (VPRO), Spijkers met koppen (VARA), Radio Bergeijk (VPRO), Raden maar/De Stemband (KRO/Veronica), De groenteman (AVRO), de Nederlandstalige uitzendingen van Radio Luxemburg, Top 2000 (NPO), Matthäus Passion (diverse), de Waterstanden (NOS), Hersengymnastiek (AVRO). Bij het nader bestuderen van het lijstje ontkom ook ik niet aan een enkele opmerking. Zowel De Groenteman als de Waterstanden lijkt een vreemde eend in de bijt. Wellicht dat het specifieke karakter van deze programma’s debet is aan de faam?

Tenslotte de laatste categorie gezien vanuit tendensen. Curry en Van Inkel (Veronica), Weeshuis van de hits (KRO), Kleutertje luister (AVRO), Radio Tour de France (NOS), Negen heit de klok (KRO), Vroege vogels (VARA), Muziek op vier (NPO Radio 4), Superclean dreammachine (AVRO), Ochtendgymnastiek (AVRO, NRU/NOS), Walhalla Symfonie (KRO), 2 Meter Sessies (VARA/Kink FM), Top 100 aller tijden (Veronica), de zender Arrow Classic Rock, In de Rooie Haan (VARA). Ik wil slechts volstaan met de opmerking, dat de categorie muziek – in al haar facetten – oververtegenwoordigd is.

Emancipatoire vrouwenprogramma’s zoals Als de stofzuiger zwijgt en Moeders wil is wet worden sporadisch genoemd. Afrondend valt op dat slechts één scribent regelmatig naar een lokale c.q. regionale radiozender luistert.

Bijschriften:

1. Eva Janssen en Jan van Ees speelden de hoofdrollen in Paul Vlaanderen
2. Frits Spits, Yvette Wolterinck/KRONCRV
3. Hans Schiffers presenteert tegenwoordig ’s werelds langstlopende radioprogramma, De Arbeidsvitaminen, Ruud Baan/AVROTROS
4. Jean Dulieu, de maker van Paulus de Boskabouter
5. Wim T. Schippers als Jacques Plafond, VPRO
6. G.B.J. Hiltermann, Nat. Archief/Anefo/Eric Koch

Spreekbuis.nl is partner van Kwartaaltijdschrift Aether. Lid worden kan hier.