Jan Erik Plettenburg presenteerde en produceerde 25 jaar lang, als vrijwilliger, het radioprogramma De Roze Golf, een radioprogramma bij RTV Oost met verhalen van en over homo’s, lesbiennes, biseksuelen, transgenders en regenbooggezinnen. Deze week heeft hij zijn vertrek aangekondigd.
Plettenburg werd voor het boek Jongen van Kotte geïnterviewd, maar het gesprek haalde uiteindelijk niet het papieren boek dat in oktober 2022 verscheen.
Jongen van Kotte-auteur Peter Schavemaker haalde speciaal voor Spreekbuis.nl het interview uit zijn archief.
“De Roze Golf is een programma voor alle gezindten die iets meer wil weten of belangstelling heeft voor alle niet strikt heterozaken,” zegt Jan Erik Plettenburg. Hij presenteert al meer dan 25 jaar het radioprogramma De Roze Golf, een radioprogramma bij RTV Oost met verhalen van en over homo’s, lesbiennes, biseksuelen, transgenders en regenbooggezinnen.
De Roze Golf is wekelijks op zondag te beluisteren tussen 22:00-22:30 uur en is het oudste radioprogramma van de Overijsselse regionale omroep, de eerste uitzending is op 7 oktober 1985. Plettenburg is sinds 1999 bij De Roze Golf betrokken, in 1996 begon hij zelf bij RTV Oost. “Ik wist toen dat het programma bestond, voor die tijd kende ik het niet.” De Roze Golf ontstaat niet bij RTV Oost, maar bij de piratenzender Radio Roze Golf. Daar is op 5 december 1982 de eerste uitzending te horen. De officiële stadssinterklaas van Oldenzaal, Willem Willemse is de eerste gast. Uit een krantenartikel in het Algemeen Dagblad van vrijdag 3 maart 1995 over 10 jaar De Roze Golf blijkt dat de illegale zender van de piraat verstopt is in een vioolkist en wekelijks verhuist tussen een homocafé, huizen van homostellen en ATAK in Enschede, jarenlang het poppodium in deze stad. Sinds 2019 is ATAK opgegaan in het zgn. bovenstedelijke poppodium Metropool – Enschede/Hengelo – waar jaarlijks 130.000 popliefhebbers naar toe gaan. Het eerste concert in het Muziekcentrum door Atak was van Whitesnake met special guest Adje Vandenberg. Een grote roze lus aan de illegale antenne verraad de piraten een keer. Die eerste uitzendingen zijn overigens te beluisteren via: https://rozegolf.net/2020/11/29/dit-zijn-de-complete-roze-golf-uitzendingen-met-sinterklaas/. Willemse is ook mede-bedenker van het programma, samen met een aantal mensen van het COC Twente-Achterhoek. “Als ik weekenddienst had sprak ik de makers op de redactie,” zegt Jan Erik terugkijkend. “Eindredacteur Henk Weyschede, verslaggever Eddie Holthuis, presentator Harrie Oude Hampsink en redacteur Remco van Schellen. Met Eddie en Remco ging ik ook privé om.” Gerard Hannink en Gerard ten Donkelaar zijn ook betrokken bij de eerste uitzendingen van De Roze Golf, dat ontstaat nadat het homoprogramma Ook Zo van de VPRO stopt. Tussen 1982 en 1985 is het programma bij de NOS (via Hilversum 1, 3 en Radio 5) te horen en heet Homonos en later Het Roze Rijk. Eindredacteur is Job Frieszo, die later bekend wordt als parlementair verslaggever voor de NOS. Ook actrice Nelly Frijda en Sander Simons en Peter van der Vorst (beiden later van RTL) zijn betrokken bij het wekelijkse radioprogramma met gevarieerde informatie voor homo’s en lesbiennes. Op 31 augustus 2006 verdwijnt het programma Het Roze Rijk van de nationale radio, na bezuinigingen. Jan Erik Plettenburg: “De programma’s ken ik. In De Roze Golf hebben aandacht besteed aan het ophouden van Het Roze Rijk. Hun pionierswerk bestond al in de jaren tachtig, maar toen was ik daar nog niet mee bezig. Toen Hans Schiffers in een van deze programma’s Ich bin wie Du van Marianne Rosenberg draaide, samen met andere liedjes die er over gingen, was ik wel met muziek bezig maar niet met mijn homoseksualiteit. Die link had ik nooit gelegd.”
Toen Radio Oost haar zendtijd uitbereide werd door de eerder genoemde Overijsselse radiomakers aangeklopt bij de Overijsselse regionale radio-omroep. In het AD-artikel zegt Henk Weijschede: ‘Een eigen programma voor homo’s en lesbo’s op de regionale omroep is noodzakelijk. In de Randstad en in de grotere steden in Overijssel – Hengelo en Enschede – is homoseksualiteit redelijk geaccepteerd, maar in de dorpen vormt het vaak nog een probleem. Wij verwachten dat we heel wat luisteraars hebben die op hun zolderkamer zitten te luistere zonder dat pa en ma dat weten. Dat is een van de redenen waarom we met regelmaat homo’s hun coming out verhaal laten vertellen.’ Maar De Roze Golf dient niet alleen als steuntje in de rug voor de homo’s, zegt Weyschede verder in de krant. ‘Ook de heteroluisteraar moet er wat aan hebben. We willen de luisteraar kennis laten maken met wat er leeft in de homowereld.’ “Henk was de drijvende kracht achter De Roze Golf,” vervolgt Jan Erik Plettenburg in ons interview voor dit boek. “Later waren vooral Eddie en Remco met het programma bezig. Eddie overleed (zondag 13 februari 1999 op 40-jarige leeftijd, red.) plotseling, hij zou ’s ochtends De Roze Golf opnemen en kwam niet opdagen en nam de telefoon niet op.” Holthuis had met name in Oost Nederland een voortrekkersrol op het gebied van homo-/lesbische emancipatie, zo valt te lezen in verschillende artikelen op internet over hem. “Henk wilde stoppen met De Roze Golf. Nadat het geregistreerd partnerschap (per 1 januari 1998) en later het huwelijk (per 1 april 2001) wordt opgesteld voor partners van hetzelfde geslacht vond Henk dat De Roze Golf niet meer de barricade- en activistische functie had. ‘We zijn ver gekomen en het is goed zo,’ zei Henk die het programma een lifestyle programma vond geworden. Dat kun je niet maken was mijn reactie. Eddie zou dit nooit gewild hebben. Dat was het moment dat ik mij als nieuwe presentator heb aangeboden, de bedoeling eerst tijdelijk, maar ik zit er nog steeds (lacht).” Zit het activisme nog steeds in de vezels van De Roze Golf? “Zeker wel. Wij bouwen voort op het activistische. Ik vind dat het programma journalistiek gemaakt moet worden, voor onze doelgroep en daarbuiten ook. Laat maar horen dat we bestaan en gewone mensen zijn. Als we kunnen knabbelen aan vooroordelen hebben we ons doel bereikt. Er is nog genoeg mis in de wereld voor de LHBTI-ers. Dat we er zijn, zoals Henk destijds zei, geloof ik niks van. We zijn er nog lang niet. Sterker nog, er is elke keer een nieuwe generatie die moet ontdekken dat de wereld anders in elkaar zit. Ik denk dat Henk Weijschede nu verbaasd zou zijn dat we nog bestaan. ‘Teveel journalistiek en te weinig activistisch,’ zou hij denk ik zeggen.” De acceptatie, zo blijkt uit stukken van de provincie, is op het platteland kleiner dan in de stedelijke gebieden. “Dat is zeker een onderwerp dat regelmatig terugkeert in ons programma. In radioportretten laat ik die verschillen horen.” In De Roze Golf zijn niet alleen Overijsselse LHBTI-onderwerpen te horen, dit komt ook door de landelijke aandacht en impact van Rozegolf.net. Jan Erik zegt hierover: “Recent had ik een Limburgse zangeres die liedjes van Liesbeth List vertaald heeft. Dit gesprek boeide een half uur lang.” De Roze Golf is hiermee ook niet meer het activistische programma zoals voorheen in de tijd van Henk Weijschede. “Ik wil ruimte houden voor langere gesprekken. Ja, de website kan in die zin ook beter bijvoorbeeld met podcasts. Maar de radio moet niet vluchtig zijn.” In 2001 neemt Henk Weijschede afscheid van De Roze Golf, hij overleed in juni 2008 op 66-jarige leeftijd.
De eerder genoemde Remco van Schellen zet de website van het programma op. Rozegolf.net blijkt jaren later niet zomaar een programma website. In ons interview voor dit boek dat de website een duidelijke inhoudelijke rol heeft: “Dat is een bewuste keuze. Je kunt klikken wat je wil, maar je komt niet op de blote mannetjes terecht. Bij veel andere homonieuwswebsites zie je die blote mannetjes wel.” In september 2019 vindt de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag dat de website bewaard moet blijven voor volgende generaties, zo valt te lezen in een nieuwsbericht op rtvoost.nl (vrijdag 6 september 2019, red.). ‘Ik ben er heel blij mee, het is vorm van erkenning,’ zegt Roze Golf-presentator Jan-Erik Plettenburg in een reactie in het artikel. De Koninklijke Bibliotheek archiveert cultureel erfgoed en maakte een lijst met websites over LHBTI-gemeenschap die moeten worden bewaard. Naast de Roze Golf is ook de website van COC Zwolle geselecteerd om bewaard te blijven. Door de online pagina’s te archiveren, blijft de geschiedenis van de LHBTI-gemeenschap bewaard voor volgende generaties. ‘Kennelijk is de website van de Roze Golf bijzonder genoeg om door te geven aan de volgende generatie. Het is een vorm van erkenning. Dat de websites worden bewaard is belangrijk. Het schept de geschiedenis van de gemeenschap. Het is mooi als de Koninklijke Bibliotheek dat beaamt,’ vult Plettenburg aan.
Na zijn tijd bij De Roze Golf vertrok Remco van Schellen in 2015 naar Omroep Zeeland, waar hij jarenlang het ochtendprogramma op de radio presenteerde. Van Schellen is verder de schrijver van het boek U hoort nog van ons! Omroep Zeeland van begin tot nu dat in 2015 verschijnt vanwege het 25-jarig bestaan van Omroep Zeeland. In november 2019, wanneer de Nederlandse radio 100 jaar bestaat, maakt hij de podcastserie Zeeuwen en de Ether over verhalen die Zeeuwen hebben over radioprogramma’s, radiotoestellen en andere zaken die een link hebben met de radio. Vanuit Zeeland doet hij redactie voor De Roze Golf er overigens lange tijd bij.
De Roze Golf krijgt in eerste instantie een kwartiertje radio – per maand – aangeboden door Radio Oost. Het radioprogramma maakt deel uit van Doelgericht, een programma dat op maandag tussen half zes en zes uur wordt uitgezonden. In Doelgericht komen beurtelings Syrisch-orthodoxen, Koerden, het openbaar vervoer, Kerken en homo’s aanbod. Radio Oost geeft via Doelgericht, sinds drie jaar, bepaalde groepen die van zichzelf vinden dat ze te weinig aan bod komen op de radio, de kans om periodiek een eigen radioprogramma te maken. (bron: Holtens Nieuwsblad 1 juni 1989). De redactie van De Roze Golf noemt het veredelde land- en tuinbouwberichten in het eerder genoemde AD-artikel. Al snel wordt De Roze Golf een goed beluistert radioprogramma op Radio Oost en wordt twee per maand op zondag uitgezonden. De luisterdichtheid overtreft met regelmaat Homonos (NOS) dat op Radio 5 rond de 10.000 luisteraars heeft. De amateurs van De Roze Golf op de regionale omroep van Overijssel halen 30 tot 40.000 luisteraars. Luistercijfers anno 2020 worden niet meer gemeten voor radioprogramma’s die na 7 uur ’s avonds worden uitgezonden. “Ik heb al gelukkig al er 1 luisteraar laat weten dat hij of zij er wat aan heeft gehad. Dan heb ik weer een mooie uitzending gemaakt,” zegt Jan Erik.
Jan Erik Plettenburg is niet alleen het anker van De Roze Golf, hiernaast is hij jarenlang ook algemeen verslaggever voor RTV Oost. Met Henk Jan Karsten maakt hij Buisman en Zó. Hiervoor maken ze samen een reportage over 750 jaar Steenwijk, tijdens een trektocht door de Kop van Overijssel. “Ja, dat was leuk. Henk Jan presteerde vaak, ik was de vliegende verslaggever die aan het begin van de uitzending een opdracht kreeg.” Ook de Steenwijker troubadour Gerard Rutger Buisman werkt mee aan het radioprogramma. Buisman overleed op 1 augustus 2011. Zijn bekendste nummer was ‘Steenwieker Toorn’, de vertaling van ‘Mull of Kintyre’ van Paul McCartney.
Anno 2021 werkt Plettenburg weer samen met Karsten, die tegenwoordig hoofdredacteur is van RTV Oost. Jan Erik Plettenburg: “In mijn tijd is het nog nooit gebeurd dat het programma vooraf afgeluisterd is door de hoofdredactie van RTV Oost, laat staan dat er ingegrepen is.” Rond 1995 was dit twee keer wel het geval bij De Roze Golf, zo valt te lezen in het AD-artikel waaraan we in dit hoofdstuk een aantal keren refereren. De ene keer gaat het om nogal ‘bloemrijke taal van een gast’ die gekuist had moeten worden, zo schrijft de krant. De tweede keer betrof het een aankondiging over een SM-reportage. Een ‘geschrokken’ technicus rende hierna naar de hoofdredacteur die de uitzending van de aankondiging verbood. “De Roze Golf mag wel schuren, maar het is geen radioprogramma om te choqueren,” zegt Plettenburg in het interview voor dit boek. “Dingen mogen wel benoemd worden. Ik heb een serie gemaakt over enge kwaaltjes die je kunt oplopen bij de seks, dat moet zo’n iemand van de GGD wel benoemen. Voor brave hetero’s kan dat best rode oortjes opleveren. Dat moet dan maar even, denk ik dan. Henk Jan Karsten kijkt en luistert niet mee. Henk Jan is anders dan voorgaande hoofdredacteuren, en dat vind ik ook wel prettig. Hij ziet de waarde van De Roze Golf, als radioprogramma, website en podcast en spreekt dat ook uit. Zijn waardering valt op. Hij kwam ook op het idee om het programma te nomineren voor de NL Awards in 2019 (vakprijs lokale- en regionale omroepen, red.)” Plettenburg zegt dat het hem mateloos stoort dat een programma zoals De Roze Golf alleen op RTV Oost te beluisteren is. “Henk Jan heeft wel eens geprobeerd op het programma te slijten bij andere regionale omroepen, maar vooralsnog vinden ze dat niet nodig.” Juist in Overijssel is LHBTI-beleid een speerpunt, zo blijkt uit research op het provinciehuis in Zwolle. Gedeputeerde Roy de Witte noemt LHBTI nadrukkelijk in zijn portefeuille. De provincie vindt het onderwerp belangrijk om ‘acceptatie en veiligheid te vergroten’. D66-Statenlid en fractievoorzitter Wybren Bakker pleit op 8 november 2017 in een motie voor een jaarlijkse LHBTI-bijeenkomst en een impuls voor sociale acceptatie.
Voor dit boek interviewen we Bakker: “Binnen Overijssel zijn veel gemeenten, zoals Rijssen-Holten, Kampen en Staphorst die een heel passief beleid voeren rondom LHBTI-thema’s. De provincie wil de zichtbaarheid van het zijn van LHBTI en jezelf zijn meer op de agenda krijgen, niet zo zeer als promotie maar als erkenning voor bestaan. Voor zowel de stedelijke, als plattelandsgebieden geldt dit. In de eerder genoemde gemeente wonen en leven net zo goed jongeren en volwassenen met een achtergrond rondom LHBTI.” Hoe kijkt Wybren Bakker naar de rol van De Roze Golf hierin? “Zij zoeken elke week naar een manier om een stem te geven en verhalen te delen. En dat is op de publieke radio zichtbaar en herkenbaar voor mensen. Ik vind dat De Roze Golf hierin baanbrekend is, dat doen ze al jaar in jaar uit. Die rol heeft er inderdaad aan bijgedragen dat ik mijn motie heb geschreven. Het programma heeft er ook aan bijgedragen dat Overijssel zo’n regenboogprovincie is.” Bakker zegt dat hij niet elke week luistert. “De Roze Golf geeft LHBTI een gezicht. Het is wel belangrijk dat het wat geprofessionaliseerd wordt, inderdaad wat Jan Erik ook graag wil. Ik zie een rol van de provincie hierin om te onderzoek hoe dit te doen, bijvoorbeeld met provinciaal geoormerkt geld richting RTV Oost.” De D66-fractievoorzitter in de Overijsselse Staten zegt dat een programma zoals De Roze Golf hoort bij de pluriforme rol van de Overijsselse regionale omroep. “Hoewel de provincie niet meer direct gaat over het jaarlijkse bedrag dat RTV Oost krijgt (€ 13 miljoen, red.) zou de provincie tegen RTV Oost best kunnen zeggen: ‘Zet wat geld in voor deze doelgroep. Of het via een FTE moet of anders, laat ik over aan RTV Oost. Over iets meer garantie van continuïteit mag de provincie zich wel uitspreken. Ik wijs RTV Oost indirect op hun verantwoordelijkheid.”
Ik geloof niet dat RTV Oost zegt: ‘Wij vinden het programma belangrijk en gaan daar een FTE voor vrij maken. Dat gaat niet gebeuren. Terwijl het naar mijn idee wel zou moeten. Ook als regionale omroep heb je een functie.
Twee jaar later is de provincie Overijssel een van de eerste provincies die een zogenoemd Regenboogstembusakkoord ondertekend, op 17 maart 2019 in de studio van RTV Oost tijdens De Roze Golf. “Het is een vorm van erkenning dat de politiek de moeite neemt om naar De Roze Golf te komen om zo’n akkoord te onderteken. Het liefste zou ik samen met de provincie een regenboogtour organiseren langs bibliotheken en buurthuizen met een expositie, waarbij het radioprogramma kan aanhaken met thema uitzendingen. Zo vergroot je ook de zichtbaarheid waarvoor Wybren Bakker ook pleit in zijn motie. Veel mensen weten ook niet dat De Roze Golf bestaat.” Hoe kijkt Jan Erik Plettenburg naar deze inzet van de provincie voor de doelgroep van zijn radioprogramma: “Dat is goed en zou tijd worden. Maar als journalist word ik ook argwanend. Ze doen het serieus. Ongetwijfeld kan er nog iets verbeteren aan de subsidie impulsen. Maar pas op dat het geld niet alleen aan feesten en partijen op gaat, gelukkig gaat er ook budget naar voorlichting op scholen. Ook de COC’s in Overijssel doen vrijwilligerswerk, die hebben ondersteuning nodig. De Roze Golf en de provincie staan in afstand ver van elkaar, in de zin dat de provincie natuurlijk geen zeggenschap heeft over de inhoud en er ook niet financieel bij betrokken is. Soms zou ik dat wel willen… Het is nog steeds niet gelukt om De Roze Golf te professionaliseren. Als Stichting zouden we fondsen kunnen werven.” De radiomakers worden in eerste instantie nog onwennig aangekeken, niet alleen omdat men niet gewend is aan collega’s die er openlijk vooruit komen homo te zijn, in het macho wereldje van Oost wordt de redactie gezien als een stelletje nichten, tot dat men doorkreeg dan er capaciteiten waren om een goed beluistert radioprogramma te maken. “Die argusogen zij nu weg. Binnen de mediawereld werken wel meer LHBTI-ers,” zegt Jan Erik. “De LHBTI-ers hebben in Overijssel met z’n allen niet veel te klagen. Er is links en rechts nog wel een hoop leed achter de voordeur. Onder diverse geloofsgemeenschappen, waaronder allochtonen en op het platteland is het nog een probleem. Als allochtonengroepen willen krijgen ze zeker gelegenheid om te reageren, dat kan meer en beter. Steeds meer durft deze doelgroep hun nek uit te steken. (Op 9 februari 2020 maakt Plettenburg een reportage over Samira, red.) In Nederland heeft het ook generaties geduurd. Homo is op scholen in Overijssel nog steeds een scheldwoord. Ik hoop dat De Roze Golf daarin kan helpen om zowel bij de mensen die er niks van moeten hebben begrip te kweken, maar ook bij mensen die er mee worstelen een vriendje kunnen zijn waarbij ze denken: ‘Hé, ik ben niet de enige. Elke week is er De Roze Golf op de radio en via de website is er veel te lezen dat ik ook aan mijn moeder kan lezen, zonder dat ze tussen de blote mannetjes terecht komt’.” Om LHBTI-onderwerpen nog meer bespreekbaar te maken heeft De Roze Golf huistherapeut Jeremy Heshof. “Het is een losse manier om, stiekem, toch even mee te geven en informatie over te brengen,” zegt Plettenburg.
De negatieve blik, in het begin, richting De Roze Golf komt ook omdat het om de enige vrijwilligers binnen de verder met beroepskrachten werkende regionale omroep gaat. Anno 2021 is dat nog steeds zo. En dat is uiterst merkwaardig gezien de belangrijke rol van het programma, niet alleen in Overijssel, maar ook landelijk. Jan Erik Plettenburg werkt merkwaardig genoeg als presentator wekelijks vrijwillig aan De Roze Golf. “Dat wreekt zich. Als ik morgen onder de bus kom is het afgelopen met De Roze Golf. Ik geloof niet dat RTV Oost zegt: ‘Wij vinden het programma belangrijk en gaan daar een FTE voor vrij maken. Dat gaat niet gebeuren. Terwijl het naar mijn idee wel zou moeten. Ook als regionale omroep heb je een functie. De Roze Golf is nu een eenmansbedrijf.” De Roze Golf lijkt nog steeds op de veredelde land- en tuinbouwberichten zoals de programmamakers dat 35 jaar geleden ook zagen. “Ja. Ik moet heel veel dingen laten liggen waarvan ik zeker weet dat het interessant is.” Plettenburg werkt (sinds 2014) officieel niet meer bij RTV Oost, zijn maandelijkse inkomen moet hij als zzp-er buiten RTV Oost verdienen. “Bij de boedelscheiding heb ik De Roze Golf kunnen behouden.” De drijfveer om al sinds 1999 De Roze Golf met zoveel passie te maken klinkt door in elk woord die Plettenburg uitspreekt over zijn radioprogramma. “Radio maken is gewoon heel erg leuk,” antwoordt hij bijna naïef. “De Roze Golf is duurt nu een uur en is hierdoor veel meer een volwaardig radioprogramma. Ook door de toevoeging van muziek luistert het lekker weg, dan een half uur gesproken woord. Je krijgt iets mee, zonder dat het opvalt. Een voormalige iet wat homofobe collega van de sport zei een keer: ‘Als ik onderweg naar huis luister naar De Roze Golf ben ik anders gaan denken over homo’s. Dat is het grootste compliment dat ik ooit heb gekregen.” Ook de eerder genoemde Henk Weijschede, Eddie Holthuis en Harrie Oude Hamspink zijn vrijwilligers bij Radio Oost, in het dagelijks leven werken ze in het onderwijs en als verkoper binnendienst.
Blijft Jan Erik Plettenburg De Roze Golf maken? “Ik heb serieus wel eens overwogen en twee keer per jaar heb ik zo’n neiging en denk: waarom doe ik dit eigenlijk nog? Het kost gigantisch veel tijd, moet ik er niet mee ophouden. Maar dan maak ik weer een programma, freak ik weer op de vierkante millimeter en maak een mooi gesprek met iemand. Ik moet er gewoon mee door gaan.”
Geef als eerste een reactie