Blog Sybrand Verwer: Achter de kuchknop (deel 33, september 2024)

Sommige verhalen bij de radio blijven verborgen voor de luisteraar, soms maar beter, soms ook jammer ter lering ende, vooral, vermaak. Het zijn de verhalen van programmamakers en technici die zich achter de kuchknop afspelen in de studio en op locatie. Elke maand een nieuw bericht van achter die knop, mogelijk door de tijd niet meer geheel accuraat, licht aangesterkt of afgezwakt.

“Staat u allen klaar?” Met deze legendarische woorden opende Ab Goubits het programma ‘Ochtendgymnastiek’ op de Nederlandse radio. Begeleidende pianoklanken kwamen van pianist Arie Snoek, het programma startte eind 1945 en stopte in 1983. Tegenwoordig blijft Nederland sportief in beweging dankzij het tv-programma van Omroep Max ‘Nederland in Beweging’ op NPO1. Maar in de tijdspanne daartussen was er nog een sportief radioprogramma, ‘NOS Sportief’, uitgezonden vanaf oktober 1984 op Hilversum 5.

Voordat dit nieuwe programma de zender op kon, werd er eerst een proefprogramma gemaakt. In een studio-omgeving, compleet met presentator, regisseur, gasten en technicus. Dat zal eerder dat jaar in de planning gestaan hebben. Er werd gekozen voor KRO-studio 1 aan de Emmastraat. Een sportclub uit Hilversum was uitgenodigd om op de vloer van deze studio onder muzikale klanken, en met een presentator tussen de bewegende sporters, in beweging te blijven. De muzikale ondersteuning kwam niet meer uit een piano maar vanaf vinyl en CD. De controlekamer achter het dubbele glas zat hoog boven de studiovloer, daardoor was er ruim zicht op alles wat zich daarbeneden in het zweet bewoog. Een presentator was er ook, niet meteen iemand die je zou verwachten voor een dergelijke opname: Kas van Iersel. Om hem een volmaakte bewegingsvrijheid tussen het sportieve volk te garanderen had hij de beschikking over een zendermicrofoon, in die tijd bij een radioprogramma nog niet echt gangbaar. Maar er werd nog een hoogfrequent middel ingezet: de regie wilde graag Kas bereiken via een draadloos oortje, nog minder gangbaar in die tijd. Zend- en ontvangstapparatuur was ruim voorhanden in het Reportagecentrum Radio van het Facilitair Bedrijf van de NOS (de voorloper van het NOB) aan de Nieuwe Havenweg te Hilversum. Een en ander werd van daaruit naar de KRO gebracht. Op het balkon van studio 1, naast de controlekamer, werd een FM-zender met antenne geïnstalleerd, ingesteld op een frequentie die bij de NOS legaal in gebruik was. De zender werd gevoed met het geluid uit de studio, de muziek en de microfoon van Kas, met daaraan toegevoegd het commandosignaal van de regisseur, gezeten naast technicus Beer Gertenbach*. Kas kon zich dus volledig draadloos begeven tussen de sporters en die hoorden de ritmische muzikale klanken via diverse speakers op de vloer, kortom, niets stond een succesvolle proefopname in de weg. De opname verliep voorspoedig, totdat, je verwacht het niet, enkele nijverige opsporingsambtenaren van de RCD (radiocontroledienst) van de PTT de studio binnenstapten. De twee mannen waren in Hilversum onderweg om illegale Hilversumse piratenzenders uit te peilen en kwamen uit op de Emmastraat 33, het adres van KRO-studio 1. De radiocrew aldaar werd redelijk overdonderd, alle zendapparatuur was eigendom van de NOS, maar dat maakte geen indruk. De hoogfrequent postbodes waren van mening dat de zender voor het draadloze oortje van Kas illegaal was en derhalve in beslag genomen diende te worden. Technicus Beer wist niet goed raad met deze kwestie, hij was meer van de mooie radioprogramma’s dan ingewikkelde schakelprogramma’s met antennes, zenders en legale frequenties. Het leek hem verstandig contact op te nemen met een NOS-projectleider die Hoogfrequent in zijn portefeuille had: Jack Hollemans**. Deze was bijzonder verrast door het telefoontje, hij verzocht Beer een van de postbodes met opsporingsbevoegdheid te spreken te krijgen. Het werd een kort telefoontje, de PTT-beambte bleef bij zijn standpunt: de apparatuur was illegaal, werd in beslag genomen en er zou een dag later een officieel staartje op hoog niveau volgen. Beer moest nog tekenen voor de in beslag genomen spullen maar hoefde niet mee naar het bureau. Er volgde inderdaad een officieel staartje, een dag later bleek dat de mannen van de RCD buiten hun boekje waren getreden, de zender was legaal en per koerier werd kort daarna de apparatuur weer netjes afgeleverd bij Jack, met de officiële excuses. een kopie van het formulier met in beslag genomen spullen met daaronder de handtekening van Beer heeft nog lang op een prikbord op het kantoor aan de Nieuwe Havenweg gehangen.

* Beer was niet alleen een bijzonder technicus, meer dan dat, hij begon zijn carrière als zanger / acteur Beer Bossu. In 1985 ontving hij samen met Jacques Klöters de Zilveren Reismicrofoon. En begin jaren ’90 presenteerde hij voor de NCRV het radioprogramma ‘Beste Beer’. Hij is in juli 2018 overleden.

Een mooi eerbetoon aan hem is te vinden op de site van het Genootschap Radiojingles en Tunes: www.jingleweb.nl.

** Jack Hollemans kwam als technicus op 1 november 1968 in dienst bij de NRU, de Nederlandse Radio Unie. De NRU fuseerde is mei 1969 met de NTS (Nederlandse Televisie Stichting) tot de NOS. Jack was als technicus en later als projectleider betrokken bij vele grote uitzendingen, van Radio Tour de France tot de 11-stedentocht in 1985. Hij was ook nauw betrokken bij de bouw en inrichting van het Verbindingscentrum Radio op het Mediapark. Na zijn pensionering was hij als vrijwilliger werkzaam bij Beeld & Geluid. Mede dankzij hem werd veel historische audioapparatuur met een radioverleden gered van de sloophamer. Die spullen, waaronder de eerste DJ-tafel van Hilversum 3, zijn opgeslagen in de depots van B&G. Jack overleed in maart 2018.

Volgende maand een nieuwe Kuchknop. Dan het verhaal van de opening van het nieuwe Radio 3 Centrum in oktober 1987 door NOS-directeur Emile Lohman. Door een grap van Frits Spits ontbreekt het officiële moment van deze opening in het historisch archief van Beeld & Geluid.

Bijdragen blijven welkom: sybrand.verwer@gmail.com