De Legendarische Kruk

Sybrand Verwer over een belangrijk meubelstuk uit de Nederlandse radiogeschiedenis.

Taalkundig onjuist
Ad Roland, Erik de Zwart, Jeroen van Inkel, Henk Mouwe, Hugo van Gelderen, Martijn Krabbé, Marc Stakenburg, Wim van Putten, Meta de Vries, Ad Bouman, Tom Herlaar, Tineke de Nooij, Jan van Veen, Felix Meurders, Henk Westbroek, Tom Mulder, Jack Spijkerman maar zeker ook Joost den Draaijer, Frits Spits en Peter van Bruggen. Zij bezaten ooit het meest legendarische meubelstuk van de Nederlandse Radio. En dat bezaten in de betekenis van ‘hebben gezeten op…’. Ongetwijfeld taalkundig onjuist, maar daar zitten we nu even niet mee.

Tweede leven
We beginnen met het tweede leven van dit stuk meubel, een zeer eenvoudige kruk voorzien van drie poten. In 1975 werd voor Hilversum 3 de stereo dj-tafel gebouwd, als onderdeel van ECK3, de Eindcontrolekamer waar de dj-studio bij hoorde. En op enig moment is op die plek de kruk terecht gekomen. Over de oorsprong, het eerste leven, straks meer.

Zeldzame foto van de eerste stereo dj-tafel van Hilversum 3 begin ’75. De studio is nog in aanbouw, het dj-meubel is nog niet aangesloten zo valt te zien. ECK3, de Eindcontrolekamer, woont aan de andere kant van de ruit. De officiële benaming van deze ruimte waar de dj-tafel staat is EPST; Eind Presentatie Studio en de legendarische kruk is heel nog niet in beeld (foto: B&G)

Deze dj-tafel is volledig in eigen huis gebouwd door de Technische Dienst van het toenmalige Facilitaire Bedrijf van de NOS. De dj had de beschikking over wel 6 faders en nog een handvol knoppen. Dat bleek tot half 1987 ruim voldoende voor legendarisch programma’s als de Soulshow, Avondspits, Curry & van Inkel, 50 Pop of ’n Envelop, NOS Maal, LP Show, Arbeidsvitaminen, Drie op je Boterham, Nachtwacht, Betonuur, Hollands Glorie, De Europarade, De Nederlandse Top 40, Het Steenen Tijdperk, Muziek met Meta, De Rock ‘n’ Roll Methode, Gospelrock, De Steen & Been Show, Zoekplaatje, Havermoutshow, Elpee tuin, Muziek Motief, Popsjop, Krachtvoer, Candlelight, Dubbellisjes…

Een stukje over de historie van de stereo dj-tafel van Hilversum 3 valt hier terug te lezen:

Een goed zendstation voor de luisteraar

Tijdens de Dutch Media Week in oktober 2020 stond deze tafel opgesteld in de hal van Beeld & Geluid. Onder meer Erik de Zwart, Gerard Ekdom, Ad Bouman en Jeroen van Inkel hebben toen die faders, met glimmende en licht betraande oogjes, weer mogen bepotelen.

Jeroen van Inkel achter de Hilversum 3 tafel, Dutch Media Week, oktober 2020 (foto: s.v.)

Bij deze opstelling was wel een kruk ter zitting beschikbaar maar niet de originele Hilversum 3 kruk. De kruk waar Jeroen nu op zit, niet zichtbaar, heeft vier poten, da’s nadelig ten opzichte van een kruk met drie poten, maar daarover later meer. Die laatste bestaat nog steeds, is nu in het bezit van een andere radiolegende, ook daarover later meer.

Eigen kruk

Over de kruk is weinig te terug te vinden in de literatuur over media en radio in het bijzonder. Alleen in het standaardwerk ’50 jaar 3FM’ van Arjan Snijders wordt het meubelstuk in een onderschrift bij een foto genoemd. ‘Frits Spits op zijn eigen kruk. Andere dj’s mochten hierop niet plaatsnemen’.

Toch even navraag gedaan bij Arjan, hij meldt dat hem werd verteld dat die kruk van Frits was, daar mag je niet aan of op zitten. Maar geen idee meer wie hem dat verteld heeft. Kan ook een practical joke geweest zijn van de dienstdoende technicus. “Of Jeroen van Loon of Sander van Hoorn zeiden het, dat waren mijn producers. Of Rolf Kroes, mijn chef. Als Ad le Comte het gezegd zou hebben, had ik het niet geloofd, dus die was het niet.”

Enige nuancering is dus wel op zijn plaats. Dat blijkt ook wel als we verder speuren. We vinden in de diverse boekwerken foto’s van presentatoren, gezeten op de beroemde driepoot.

Ad Roland tijdens de TROS donderdag op de kruk in 1985 (foto: B&G)

Na de TROS donderdag volgt, logisch, de Veronica vrijdag. En onderstaande foto doet zeker vermoeden, hoewel niet zichtbaar, dat Jeroen van Inkel zijn zitvlak heeft toevertrouwd aan de beroemde kruk.

Jeroen van Inkel in de H3 studio (foto: B&G)

Ook bij hem even navraag gedaan, Jeroen Appt terug: “Ik was mij er niet van bewust dat Frits dat niet wilde! Lijkt mij apart want Frits is juist altijd van het ‘delen’. In ieder geval heb ik ook mijn 1ste uren op H3 op deze kruk gemaakt.”

Derde leven

Eind 1987 was de Hilversum 3 studio hard aan vervanging toe. Er werd een nieuw Radio 3 Centrum opgetuigd, in gebruik genomen in oktober ‘87. Deze keer vooral ook aandacht aan de aankleding van de nieuwe ruimtes. De inrichting werd in overleg met programmamakers en technici uitgevoerd. Stemmig paars werd de basiskleur van de studio’s. En op nadrukkelijk verzoek van Frits Spits werd ‘zijn’ kruk meeverhuisd. Het onderstel werd speciaal hiervoor in het voornoemde paars gespoten, dat zien we verderop. En het bericht van Jeroen is bevestigd op menig foto.

Jeroen achter de schuiven van de MBI-tafel, geheel linksonder nog net zichtbaar het houten zitvlak van de legendarische kruk. Rechts bovenop het meubel Rob Stenders, toen mogelijk met kruk- of stoelvrees. Meest aannemelijk is dat deze foto gemaakt is tijdens een uitzending van ‘Stenders & van Inkel’. Foto is gemaakt in de grote dj-studio van het Radio 3 Centrum. Gelieve de paarse aankleding even zelf in te kleuren. (foto: B&G)

Eerste leven

De kruk heeft een eerste leven in een ander studiogebouw in Hilversum gekend. En dateert uit 1967 of eerder. In die tijd was er bij de omroep een aparte afdeling Bezitscontrole genaamd. Elk stuk apparatuur, elk meubel, elk apparaat van typemachine tot kapstok werd voorzien van een klein gegraveerd plaatje voorzien van het bedrijfslogo en een uniek nummer. Op de onderkant van de kruk zit een klein aluminium plaatje met het logo van de NRU. De NRU (Nederlandse Radio Unie) is in 1967 gefuseerd met de NTS (Nederlandse Televisie Stichting) tot de NOS.

NRU-plaatje van de afdeling bezitscontrole op de onderkant van de kruk (foto PvB)

Maar de onderkant van de kruk geeft nog iets prijs wat naar de locatie van het eerste leven verwijst.

Naast het NRU-plaatje onderop de kruk zijn de letters HSK zichtbaar (foto: PvB)

En dat betreft de HSK, de Hoofdschakelkamer. Een HSK maakte destijds deel uit van het samenstel van radiostudio’s in een van de voormalige omroepgebouwen: AVRO, KRO, NCRV of VARA. Hoe de kruk vanuit een van die gebouwen in het Muziekpaviljoen terecht is gekomen is niet meer te achterhalen. Het vermoeden is wel dat de deze destijds achter de mono dj-tafel stond die een stukje verderop in het Muziekpaviljoen te vinden was.

De kruk onder de rok gefotografeerd met duidelijk zichtbaar NRU-plaatje en letters HSK (foto: PvB)

Op onderstaand schema staat ook de VPRO vermeld als een vaste studiolocatie in Hilversum. Maar in dat pand waren slechts enkele radiostudio’s te vinden, geen HSK. Die ruimte was alleen te vinden in de gebouwen van AVRO, KRO, NCRV en VARA.

Schema van de studio-omgeving in de jaren ’60. Geheel onderin het schema staat de HSK.

(Deze afbeelding stond in ’63 in het tijdschrift van Nederlands Elektronica- en Radiogenootschap)

De diverse onderdelen uit bovenstaand schema zijn eenvoudig in de huidige tijd te plaatsen. De HCK heet tegenwoordig Eindregie, de HSK noemen we nu CPR, Centrale Playout Radio, het Audio Schakelcentrum kennen we heden ten dage als het Verbindingscentrum Radio. En in de logo’s rechts, boven het Audio Schakelcentrum herkennen we locaties als De Kuip, een kerkgebouw of het Concertgebouw. Dus zoveel is er eigenlijk niet verandert gedurende bijna 60 jaar in de wereld die radio heet. Het Muziekpaviljoen bestond toen nog niet, Hilversum 3 ook niet, Herman van Veen weer wel. Alle studio’s waren via vaste bekabeling door Hilversum met elkaar verbonden. Want de Comrex bestond toen ook nog niet.

Huidige leven

In augustus 1999 werd het paarse Radio 3 Centrum verlaten. De studio’s waren aan vervanging toe, tijd voor een nieuwe periode, een nieuw onderkomen werd gebouwd aan de andere kant van het Muziekpaviljoen. Terug naar de plek waar destijds de eerste stereo dj-tafel stond. En met het stijgen van het ego van menig dj, steeg ook het niveau van de dj-tafel. Het was gedaan met een dj-meubel op zithoogte. Er had iemand in een boek of tijdschrift gelezen dat men in Amerika al geruime tijd staand presenteerde. Zo ontstond dus vanaf dat moment een omgeving op stahoogte bij Radio 3, nog geen meubel wat in hoogte verstelbaar was, dat kwam pas jaren later. Maar voor de kruk was het radioleven definitief voorbij. De oude studio’s werden gesloopt, apparatuur afgevoerd en verkocht. Maar veel, heel veel, te veel, verdween in de afvalcontainer. Een pientere technicus met historisch besef (de schrijver dezes…) wist noch net op tijd de kruk van een definitieve ondergang te redden. Hij werd, tijdens een beperkte doch ceremoniële plechtigheid overgedragen aan Peter van Bruggen. Want, zo wist hij, bij elke uitzending van de Breakfast Club was dit zijn onderstel.

Peter van Bruggen:

“Het krukje stond er wat verloren bij, in de ECK. Na de beroemde billen van Joost den Draaijer, Jeroen van Inkel en Frits Spits stond het ding te wachten tot iemand van de studio hem weg zou halen, rijp voor de schroot. Toen Jeanne Kooijmans en ik het nieuwe ochtendprogramma de Breakfast Club aan het voorbereiden waren, viel mijn oog op het Weeskindje onder al dat veel mooiere studiomeubilair. Ik herkende de kruk, van toen ik Joost den Draaijer een keer bezocht in de studio waar hij in de jaren 70 tussen 6 en 7 ’s avonds zijn programma Joost Mag Niet Eten presenteerde. Drie dingen vielen me op: het sigaartje, het houten bakje met de singles en het krukje.

Toen ik het 20 jaar later zo afgedankt in de hoek zag staan was ik meteen verliefd. Voortaan zou ik op deze kruk de Breakfast Club presenteren. Op deze kruk en geen andere! Ja, want zo gaat dat – het wordt een obsessie. Ik herinner me een ochtend dat de kruk niet in de ECK stond en we serieus overwogen de uitzending te annuleren. Gelukkig vond iemand dit object van mijn obsessie ergens buiten aan de straatkant. En ook toen de Breakfast Club na 5 jaar ophield en ik het krukje mee wilde nemen naar huis moest iemand hem razendsnel redden van de onherroepelijke container. Nu staat het krukje te genieten van z’n ouwe dag in mijn thuisstudio waar ik af en toe nog een radioprogramma opneem. Nee, dat doe ik tegenwoordig staand, want dit legendarische meubeltje heeft zijn rust dubbel en dwars verdiend!”

Peter van Bruggen in ECK3 van het Radio 3 Centrum tijdens een uitzending van de Breakfast Club (foto: PvB)

Kiemcellen

Peter refereert ook aan Joost den Draaijer en Frits Spits. Laatstgenoemde ook gemaild met de vraag wat hem nog bijstond:

“De kruk was er veel eerder dan ik. Veel eerder. Hij behoorde tot het meubilair waar ik nu als het ware zelf toe behoor. Joost den Draaijer zat al op die kruk. Die heeft hij me, toen de Avondspits drie jaar bestond, officieel in een uitzending waarin hij bij mij te gast was, ‘geschonken’. Inderdaad heb ik iedere uitzending van De Avondspits op deze kruk gezeten. Het grote voordeel van het materiaal waarvan het bovenblad is gemaakt, gewoon hout, is dat je er geen warme kont van krijgt. Ook had ik het idee dat in de nerven van het hout zich de kiemcellen van de radio bevonden. De kiemcellen van een rijke geschiedenis die de bezitter van de kruk magische radiokrachten hebben gegeven. Iedereen die erop gezeten heeft weet dat. Ik wil je alleen een ding vragen: hou het onder ons”

Het eeuwige leven

De kruk is nu in goede handen, dat stelt gerust. Maar, zo laat Niels Zack weten, conservator bij Beeld & Geluid, mocht deze op enig moment bij Peter in de weg staan dan is er uiteraard maar een plek waar ‘ie echt thuishoort. Dat is in het kleurrijke gebouw van Beeld & Geluid voor het eeuwige leven. Niels is lang bezig geweest met de restauratie van de Hilversum 3 dj-studio. Het zicht- en hoorbaar resultaat daarvan was te bekijken en te beluisteren tijdens de eerder aangehaalde Dutch Media Week.

Dan nog even het praktisch voordeel van een kruk met drie poten in vergelijking met een kruk voorzien van vier poten. Uit de meetkunde weten we dat door drie punten slecht één vlak gaat, dat levert het ongekende krukvoordeel op: een kruk op drie poten kan niet wiebelen.

Tot slot de crux van dit verhaal, een kruk is volgens van Dale ook maar gewoon “een stoel zonder leuning”.

Met dank aan: Arjan Snijders, Frits Spits, Geert Woering, Jeroen van Inkel, Niels Zack en Peter van Bruggen. Sybrand Verwer,