Leidt betrokken journalistiek altijd tot propagandisme en meningenjournalistiek? Of kan deze vorm van journalistiek net zo objectief zijn als de zogeheten neutrale journalistiek? In zijn proefschrift ‘De rekbare waarheid’ beantwoordt Taco Rijssemus, Mediadirecteur van KRO-NCRV, die laatste vraag met ja.
De neutrale journalistiek, die feiten op een rij zet en het publiek z’n eigen conclusie laat trekken, is in de westerse wereld dominant. Maar het is zeker niet de enige vorm van journalistiek. Er zijn nog altijd heel wat programma’s, artikelen en boeken die gemaakt worden vanuit een bepaald standpunt: betrokken journalistiek dus.
Rijssemus heeft persoonlijk ervaring met beide categorieën. Hij startte zijn loopbaan bij Omroep Gelderland, waar het neutrale model overheerst, om vervolgens over te stappen naar ‘Hart van Nederland’ van SBS, waar een commerciële vorm van betrokken journalistiek wordt bedreven. Inmiddels is hij Mediadirecteur bij de publieke omroep KRO-NCRV, waar hij een tussenvorm aantrof: betrokken journalistiek met een christelijk geïnspireerde signatuur, die vanuit dat vertrekpunt objectiviteit in de verhalen nastreeft.
Uitslaande brand
Betrokken journalistiek is dus zeker geen vies woord voor Rijssemus, die overigens een open oog heeft voor de valkuilen daarvan. Het kan immers ontsporen tot aandachttrekkerij, rellerigheid of meningenjournalistiek. Bij ‘Hart van Nederland’ was een brand niet gewoon een brand, maar gróte brand met uitslaande vlammen, memoreerde Rijssemus zelf voorafgaand aan een discussie over zijn proefschrift. Kijkcijfers –kortom de economische waarde- van journalistieke producties kunnen bepalend worden voor de keuzes die redacties maken. En kun je nog van journalistiek spreken als je alleen de microfoon openzet om iemand luidkeels zijn mening te laten verkondigen?
Is betrokken journalistiek dan volledig zonder waarde of betekenis? Nee, vindt Rijssemus, en tijdens de discussie die op zijn toelichting op z’n proefschrift volgde, kreeg hij daarvoor van allerlei kanten bijval. Carel Kuyl (mediadirecteur NTR), Rob Wijnberg (filosoof en journalist), Stine Jensen (filosoof en schrijver) en Leo Fijen (hoofdredacteur KRO-NCRV) kwamen onder leiding van Eva Jinek tot de conclusie dat betrokken journalistiek wel degelijk nuttig en zinvol kan zijn. Al bleef Kuyl van mening dat het journalisten er eerst en vooral om te doen moet zijn de waarheid te achterhalen. “Ik wil weten hoe iets zit”, was zijn credo. En daarvoor moet je toch de feiten boven tafel halen.
Waarheid
Maar feiten bestaan helemaal niet, en als ze al zouden bestaan zijn ze op zichzelf niet interessant. Ze krijgen pas waarde als je ze interpreteert, was de stelling van Wijnberg. Toch bestaat waarheidsvinding wel, het is alleen het domein van de wetenschap en niet zozeer dat van de journalistiek, aldus Jensen. Daar dacht Fijen toch net wat anders over, want volgens hem kan betrokken journalistiek wel degelijk tot waarheidsvinding leiden. Je doet dan vanuit een bepaalde context, maar dat is eigenlijk altijd zo, want iedereen kijkt nu eenmaal vanuit zichzelf naar de wereld.Kuyl erkende dat grif, maar wees erop dat een goede hoofdredacteur zorgt voor voldoende diversiteit in de redactie, als middel om een al te eenzijdige blik te voorkomen. Dat overtuigde de anderen niet erg. Een paar vrouwen in de top van het bedrijfsleven benoemen, is nog niet het einde van het glazen plafond, zoals Jensen zei. Je kunt beter steeds aangeven dat je vanuit een bepaald perspectief werkt, vond Fijen. Hij heeft zelf voor KRO-NCRV een lijst van tien speerpunten opgesteld die het kader aangeven van waaruit er wordt gewerkt. Als je die maar consequent hanteert, wordt het vanzelf duidelijk voor je publiek wie je bent en vanuit welke hoek je kijkt.
Kunst
Wijnberg zag het probleem niet: journalistiek is een kunstvorm, verhalen vertellen kun je op talloze manieren. Dé journalistiek bestaat dus helemaal niet. En hoewel er wel impliciete maatstaven voor zijn, zoals
de term ‘kwaliteitsjournalistiek’, zijn er geen objectieve. Zijn eigen platform De Correspondent heeft een andere definitie van wat nieuws is dan bijvoorbeeld het NOS Journaal. Het is allemaal dus relatief. Het informatiebombardement waar we tegenwoordig aan blootgesteld zouden zijn, relativeerde hij ook: het is vaak meer van hetzelfde dat je over je uitgestort krijgt door de media, want ze rennen achter elkaar aan.
Dat er vaak weinig verschil is in de onderwerpkeuze van actualiteitenrubrieken of dat alle talkshows dezelfde gasten hebben, komt volgens Fijen doordat neutrale journalisten zichzelf niet meer opstellen als individuen die een eigen rol in de samenleving hebben. Betrokken journalistiek levert daarop een belangrijke, onderscheidende aanvulling. Wijnberg zocht het meer in de professionalisering van de journalistiek: al tijdens hun opleiding krijgen journalisten bepaalde normen aangereikt, die op de redacties waar ze vervolgens gaan werken worden bevestigd. Kuyl wees dat van de hand. Iedereen maakt deel uit van de maatschappij, ook journalisten. Het is wel belangrijk te letten op de samenstelling van je redactie om blinde vlekken te vermijden.
Al met al waren de gesprekspartners het er wel over eens dat betrokken journalistiek een eigen waarde heeft, zolang het maar niet verwordt tot propaganda of het klakkeloos verspreiden van meningen, zonder enige feitelijke basis. Feiten blijven belangrijk in de journalistiek, net als waarheidsvinding. Dat dé waarheid niet bestaat en altijd een kwestie van interpretatie is, is natuurlijk een open deur. Zoals journalist Jeroen Smit (onder meer bekend van zijn boeken over Ahold en ABN Amro) opmerkte, zoegen journalisten voor de eerste of tweedelijns geschiedschrijving. “Op de dag zelf moet het kloppen, maar later kan het anders blijken te zijn.”
Het boek ‘De rekbare waarheid’ van Taco Rijssemus is verschenen bij de Amsterdam University Press B.V. De opbrengst van het boek wordt gedoneerd aan de Freedom of the Press Foundation.
Bron: KRO
Fotograaf: Roland J. Reinders).
Geef als eerste een reactie