Twintig jaar na de moord op Theo van Gogh wordt het vrije woord in Nederland nog altijd als bedreigd ervaren, zo blijkt uit de nieuwe documentaire van David de Jongh, Theo van Gogh, de hunkering. De moord op Van Gogh op 2 november 2004 in Amsterdam, dat volgens de documentaire-maker een blijvende impact heeft op de vrijheid van meningsuiting.
Documentairemaker De Jongh voelde de druk van mogelijke dreiging tijdens het maken van de serie, vertelt hij in een interview met De Telegraaf. Hij moest zichzelf censureren door niet vrijuit te citeren uit Van Goghs controversiële film Submission, uit angst voor zijn eigen veiligheid. De moord op Van Gogh, een fervent verdediger van het vrije woord, wordt gezien als een keerpunt waarbij Nederland zijn onschuld verloor en het publieke debat blijvend veranderde.
Documentairemaker David de Jongh: „Er werd me aan alle kanten afgeraden vrij uit de Van Gogh film Submissionte citeren. We hebben onszelf moeten censureren voor onze eigen veiligheid. Ik vind dat een afgang dat ik dat heb moeten doen.”
Theo van Gogh, de hunkering is vanaf maandag bij BnnVara op NPO2 te zien om 22.20 uur.
Beetje vreemd is het wel dat uitgerekend de VARA deze documentaire uitzend.
Bart de Graaff en Marcel van Dam (BNN/VARA)
Hoezo is dat vreemd Michel?
Dat weet je best Madelief.
Vara is links en dus tegen vvmu ofzo?
Vvmu is niet iets wat partijgebonden is.
Theo van Gogh had zijn mening waar dan ook andersdenkenden een mening over hadden.
Na de moord op Fortuin en VGogh kwam vaak het: “De kogel kwam van links.” Onzin
Theo is door een moslim extremist vermoord.
Wat extreem rechts als reactie vaak deed is links het kwalijk nemen uitspraken die Fortuin of v Gogh af deden als racistisch. Dat dat polerisatie veroorzaakten en dus de moorden.
Toch gek dat je voor vvmu bent maar het links kwalijk nam dat die een mening uit. Weliswaar niet de jouwe maar he…
Niet mogen zeggen dat je Wilders racistisch vind want owee als morgen …
Dat Wilders door zijn mening beveiligd moet worden in een land waar vvmu een groot goed is. Is schande. Maar belemmer daarmee mij niet mijn mening over extreem rechts te hebben. Er zijn grenzen aan vvmu die in de wet zijn bepaald en zo nodig kan een rechter je terug fluiten op iets wat je geroeptoeterd heb.
Dus ja, ik vind het niet gek dat de Vara de documentaire uitzend.
Rechts heeft soms een bekrompen, hypocriete en verkeerd beeld van de wereld, de geschiedenis en de samenleving nu.
Mijn mening, ik zal het niet nalaten om die te zeggen.
Vvmu is een groot goed.
Rip Theo van Gogh
Je mag zeker een mening hebben. Ik ben geen links of rechts denker. Als je er heel goed over zou nadenken dan zul je er achter komen dat links/rechts eigenlijk helemaal niet bestaat. Het is iets wat gecreëerd is om mensen onderling maar te laten ruziën over alles wat er niet toe doet. Zodat deze mensen niet door hebben wat er werkelijk allemaal op de achtergrond gebeurd. Links of rechts allemaal onzin, we hebben gezamenlijk 1 vijand.
Wat jij zegt over van Gogh en Fortuin snap ik wel. Was het nodig om altijd en overal op die manier je mening te geven. Het kan en mag maar nodig was het niet. Je zet daarmee de boel op scherp en komt eigenlijk niet tot een oplossing. Mag het dan niet benoemen, jawel. Moet het op die manier, nee?
Maar het mag wel.
Verder blijft het een feit dat personen die in het verleden lid waren van clubjes als de VARA, PVDA, Groen Links jaren lang van Gogh en Fortuin hebben gedemoniseerd. Tot doodsverwensingen aan toe. Die beelden bestaan gewoon. Je kunt veel zeggen over van Gogh en Fortuin maar die heb ik nog horen zeggen dat alle buitenlanders dood moeten.
Wat mij betreft is iedereen hier welkom en moeten we juist meer naar elkaar luisteren en interesse tonen in elkaar. Dat hadden de mensen in het verleden al moeten doen. Het is nog niet te laat en het kan nog steeds. Aan de andere kant moeten we ook realistisch zijn en inzien dat we maar een klein landje zijn.
Dus dat van alle omroepen, zenders, streamingdiensten etc. uitgerekend de VARA met een documentaire over Theo van Gogh komt is wel een beetje gek. Dat de man zelf niet gewild denk ik.
Je denken en redeneren is van hetzelfde niveau als hoe je spelt en formuleert. Dat is dan wél Vara waardig, probeer het eens bij De Joop.
Ja Esther ik snap dat dit allemaal heel moeilijk voor je is maar, dat komt dan omdat jij nu precies zo’n persoon bent waar ik het over hebt. Een doof en blind schaap dat mee gaat met elke gecreëerde beweging die er bedacht is. Hoe we moeten minder vlees eten. Hoe roken doen we toch niet meer? Ja maar het klimaat! Mondkapje en testen bij corona (beide zijn van geen enkel nut omtrent een verkoudheidsvirus) etc etc etc. Nooit eens zelf nadenken, kijken en onderzoeken hoe dingen echt in elkaar zitten.
De Submission film was een pamflet, niet leesbaar voor mensen die geen Arabische teksten kunnen lezen. De niet met die taal en schrift bekende kijker kon zich geen oordeel bedenken omdat het om een vreemde, onbegrijpelijke taal gaat.
De grootste blunder van de VPRO redactie was toe te staan dat Ayaan deze eigen film te mogen laten zien in het programma Zomergasten. De formule van het programma laat dat niet toe: de gast praat fragmenten van andere werken (favoriete films, tv programma’s) aan elkaar. Het was de eerste (en hopelijk de laatste) keer dat de VPRO redactie toestond dat een gast een eigen pamflet mocht inbrengen. Journalistiek gezien volstrekt onjuist en in z’n uitvoering volkomen ondoordacht.
Theo van Gogh die door Ayaan gevraagd was dit filmpje te regisseren, was niet blij en in het NRC Handelsblad liet hij dat weten. In de papieren uitgave van het NRC Handelsblad kwam een paginagroot artikel over de opname en de affaire -voorafgaand aan de uitzending!-, met in het midden een klein kadertje waarin Theo’s ongenoegen kenbaar werd gemaakt. Dat kadertje verdween op het internet-archief van de NRC. Het is dus niet meer terug te vinden behalve in de papieren editie van destijds.
Tijdens de live uitzending van Zomergasten, een programma dat geen enkele redenen heeft om live uitgezonden te worden, dat is hooguit zinvol als kijkers kunnen inbellen ofzo, besloten de technische medewerkers via de intercom dat ze niet op de aftiteling wilden. Regisseur George Schouten heeft daar een heel boekje aan geweid. In de documentaire van David de Jongh wordt er ook visueel aan gerefereerd. De Zomergasten aftiteling bevatte slechts de credits van Ayaan en Theo. De cameramensen en andere medewerkers waren zo van slag dat ze van de aftiteling wilden, wat gebeurde. Tijdens de live uitzending!
Ik heb geen weet van hoe de VPRO met dit incident, dat tot de moordaanslag op Theo van Gogh heeft geleid, is omgegaan. De VPRO is in de openbaarheid zelf nooit ingegaan op wat er gebeurt is. Wellicht intern wel. We weten het niet. Als enkele jaren later de regisseur van de beruchte uitzending er een boekje aan wijd dan voel je wel aan dat er iets wringt. Die laffe houding bij de VPRO en ook de NRC verdient introspectie. Er is gewoon geblunderd en tijdens de blunder kwam zelfs het personeel in opstand. Als Ayaan aan een wilekeurige student had gevraagd haar film te maken was er niks aan de hand geweest. Die willekeurige student had geen credentials en was anoniem, had er waarschijnlijk ook geen eigen mening of opinies over. Zelfde film. Om al deze overwegingen vinden veel mensen dat Ayaan Theo niet had mogen gebruiken gezien het gevolg.
Censuur en zelfcensuur vind ik twee verschillende dingen.
Ik heb nu ongeveer de helft van de vier afleveringen gezien, je kunt ze vooruitkijken via o.a. NLZiet. Heel sterk begin, waarbij ik met kippenvel en ontroering naar de betrokkenen zat te kijken.
Daarna krijg je een hele sterke opsomming van wat de man allemaal gemaakt, gezegd, gedaan en geschreven heeft. Benieuwd of Hans Teeuwen nog aan het woord komt in de komende afleveringen, de mensen die aan het woord komen durven hem ook te bekritiseren en niet alleen maar te lauweren.
Zeggen dat het Theo alleen maar om het shock effect ging vind ik te makkelijk, tuurlijk genoot hij ervan als iets reuring veroorzaakte maar hij benoemde wel vaak precies de hypocrisie van gasten aan een talkshowtafel en BN’ers met hun loze beloftes.
Leuk ook die korte kadertjes tussendoor waarin uitgelegd wordt waarom een aantal van hun, waaronder zijn zus, geen behoefte had om mee te werken aan deze docureeks. Sonja Barend voorop. De link die overduidelijk gelegd wordt met zijn oudoom, de beroemde schilder Vincent van Gogh, vind ik ook sterk: Theo kende al jong de kracht van roem en ruchtbaarheid, ook door een ander familielid dat in de Tweede Wereldoorlog bij het verzet zat en dat op jonge leeftijd met de dood moest bekopen
Dan zijn moeder: dat is natuurlijk goud dat zij zo uitgebreid aan het woord komt. Wat een fascinerende vrouw, die is op zich al een eigen documentaire waard. De brieven die Theo kort voor zijn dood schreef aan een jeugdliefde, een meisje en nu vrouw in een rolstoel, zijn ook mooi door de reeks heen geweven. We mogen blij zijn dat David de Jongh zich zo ingespannen heeft deze reeks zo sfeervol, accuraat, rauw en eerlijk te maken: precies zoals Theo ook was en werkte
Dat is een mooie aanbeveling Patrick.
‘Twintig jaar na de moord op Theo van Gogh wordt het vrije woord in Nederland nog altijd als bedreigd ervaren…’
Zou dat niet ‘…wordt het vrije woord in Nederland nog altijd als bedreigend ervaren…’ moeten zijn? Of mis ik wat? Theo van Gogh is wat mij betreft ‘old hat’. Ik waardeer de beste man nog steeds, maar we zullen toch echt vooruit moeten kijken, aangezien het wereldbeeld een stuk grimmiger is geworden sinds zijn dood.