Kerstmis is niet alleen periode van bezinning. Het is tevens de gelegenheid die koningin (Wilhelmina, Juliana en later Beatrix) en koning (Willem-Alexander) te baat nemen om hun persoonlijke boodschap voor radio en televisie uit te dragen.
De eerste koninklijke radiotoespraak werd in 1931 door de radio uitgezonden. Vòòr die tijd was al vanaf 1914 de jaarlijkse wens van het staatshoofd op papier aan het volk geadresseerd. Opmerkelijk dat voor deze introductie het eerste jaar van de Eerste Wereldoorlog werd benut. Vanwege het religieuze karakter van Kerstmis bevatte de boodschap spirituele onderwerpen. De nadruk lag op verdraagzaamheid, eenheid, verzoening, vrede op aarde en aandacht voor de minderbedeelde medemens. Deze boodschap viel ook te beluisteren in delen van het koninkrijk overzee. Helaas was een technische storing ervoor verantwoordelijk dat alleen de stem van de presentatrice en niet die van de vorstin in Nederlands-Indië was te verstaan. Omdat niet elk Nederlands gezin in die jaren over een eigen radiotoestel beschikte, werd de boodschap ook in kerken ten gehore gebracht.
Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was de stem van koningin Wilhelmina vanuit Londen via Radio Oranje hoorbaar. Toen na september 1941 de radiotoestellen in Nederlandse huiskamers – op last van de Duitse bezetter – massaal moesten worden ingeleverd, luisterde men clandestien naar de kerstboodschap. Vervolgens werd deze boodschap via de illegale bladen verspreid onder een groter publiek.
RADIO NA 1945
Koningin Juliana zette de jaarlijkse traditie na de troonsafstand van Wilhelmina in 1948 voort. Een jaar later memoreerde ze aan de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië. De uitzendingen vonden plaats onder auspiciën van de Nederlandse Radio Unie (NRU, later NOS). Tijdstip: 13.00 uur op alle zenders. Over het algemeen was de teneur van de boodschap van de jonge koningin veelal opgewekt van toon. Bekende thema’s werden in deze winterperiode vergeleken met licht en duisternis. In haar regeringsperiode mochten er ook radio-opnamen gemaakt worden van de kerstviering van de Oranjes met het personeel. Hierbij schonk de vorstin samen met haar kinderen ook warme chocolademelk voor haar medewerkers en hun gezinnen.
Tot aan haar abdicatie in 1980 sprak Juliana het Nederlandse volk in totaal 31 maal toe. Slechts in 1970 sloeg ze de boodschap over, omdat ze eerder dat jaar de natie al toegesproken had over een kwart eeuw bevrijding. Haar dochter Beatrix zou in totaal 33 kersttoespraken verzorgen. Haar eerste officiële Kersttoespraak op 25 december 1980 (nog alleen via de radio) begon met de woorden: “Vandaag wil ik mij graag tot u richten met een kerstgroet”. Opvallend was de neutrale thematische aanpak van Beatrix. Bovendien duurden de radiospeeches aanvankelijk korter dan die van haar moeder. De eerste kersttoespraak op televisie zou overigens pas in 2000 plaats vinden. Laat, in vergelijking met de situatie in de ons omringende landen. Als laatste monarch van Europa koos Beatrix voor de televisie; de uitzending waarbij gebruik gemaakt werd van de autocue duurde ruim acht minuten.
COMMOTIE
De inhoud van de Kersttoespraken valt altijd onder ministeriële verantwoordelijkheid; de vormgeving is in handen van de Rijksvoorlichtingsdienst. Een persoonlijke noot wordt toegestaan, maar de inhoud (ook versluierde verwijzingen) moet overeenkomen met de opvattingen van het zittende kabinet. Vooral de laatste jaren is het opvallend dat sommige leden van de Tweede Kamer inhoudelijk reageren. Ook leiders van buitenlandse vorstenhuizen, zoals in Engeland en België, delen dezelfde traditie. Soms zorgt een kerstboodschap voor nationale opschudding, zoals enige jaren geleden bij onze zuiderburen. In 2012 wees koning Albert II op het opkomend populisme, duidend op de situatie in nazi-Duitsland tijdens de roerige jaren ‘30. Aanhangers van de NVA (Nieuw-Vlaamse Alliantie) verweten de vorst, dat hij ‘een deel van de Vlamingen zou hebben beledigd’.
De televisieopnamen van koning Willem Alexander worden opgenomen in villa Eikenhorst, het privéadres van de koninklijke familie op het landgoed ‘De Horsten’ in Wassenaar. Sinds 2014 is de Kersttoespraak ook via de commerciële omroep RTL 4 te volgen. De eerste maal dat de koning het woord in de decembermaand van 2013 tot zijn onderdanen richt werd door 2,3 miljoen kijkers gevolgd. Of de aanwezige NOS-medewerkers moeten voldoen aan een voorgeschreven dresscode is niet bekend. Een spijkerbroek en overhemd zonder das is vanzelfsprekend ongewenst.
Geef als eerste een reactie