Erfgoed Wereldomroep in gevaar

De Wereldomroep heeft een rijke geschiedenis nagelaten. Wat is er nog van dat erfgoed over? In dit artikel beschrijft voormalig RNWO-medewerker Eric Beauchemin het waardevolle verleden en de poging te redden wat er te redden valt.

In 2012 besloot het Ministerie van OCW de geldkraan voor Radio Nederland Wereldomroep dicht te draaien. Meer dan 65 jaar had de zender Nederlanders in het buitenland op de hoogte gehouden van ontwikkelingen in het vaderland en in zes andere talen mensen in de hele wereld geïnformeerd over belangrijke Nederlandse en internationale ontwikkelingen. Maar politiek Den Haag wilde niet helemaal afscheid nemen van de Wereldomroep. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken zou de organisatie verder financieel gaan ondersteunen.

Voor velen van de 350 collega’s die toen ontslag kregen, was het een persoonlijk drama. Sommigen collega’s hebben inmiddels hun draai gevonden, vele anderen niet. Een ander nijpend probleem was wat er met het waardevolle archief van de Wereldomroep zou moeten gebeuren. Na protesten van voormalige collega’s werd een deel van de audiocollectie weer tijdelijk online gezet, maar de directie achtte het te duur en vond bovendien dat al die programma’s niks met de nieuwe missie – free speech – te maken hadden. Vorig jaar is een groep ex-Wereldomroepers bij elkaar gekomen om een selectie van de Engelstalige programma’s te “redden”. Martien Sleutjes, oud-archivist van de Wereldomroep, en Marijke van der Meer, gepensioneerd documentairemaker van de Engelse Afdeling, hebben een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van radionetherlandsarchives.org.

In de jaren ’80 had de Engelse Afdeling veel taboes, zoals homoseksualiteit en aids, bespreekbaar gemaakt. Verschillende minder bekende aspecten van de Nederlandse cultuur, geschiedenis en muziek werden besproken. Er werden wekelijks ook hoogwaardige media- en wetenschappelijke programma’s gemaakt. Journalisten reisden naar oorlogsgebieden af om de persoonlijke verhalen van de slachtoffers én daders te vertellen. 

Gouden periode
Toen internet z’n intrede in de jaren ’90 deed, vond de directie dat bijna net zo belangrijk als het maken van goede programma’s, zeker om het bereik van onze programma’s te vergroten. Dankzij de nieuwe technologische mogelijkheden wilde de Wereldomroep ook partnerschappen met buitenlandse stations aangaan om de programma’s “te delen”, zoals dat toen heette. Voor journalisten die vaak naar het buitenland afreisden, zoals ik, was dit een gouden periode. We maakten vaak programma’s over de thema’s die van belang waren bij Ontwikkelingssamenwerking of Buitenlandse Zaken, zoals aids, armoede en vrouwenrechten, maar ik kreeg ook de mogelijkheid om onderzoek te doen. In Kroatië, in 1994, was ik een van de eerste journalisten die ontdekte dat de Serviërs verkrachting als oorlogsmiddel gebruikten. In Sierra Leone, interviewde ik General Bloodshed, een jongen van 16, die veel te veel mensenlevens op zijn geweten had en die me tijdens het interview zelf wilde vermoorden omdat ik mijn schoenen niet wilde overhandigen. In Nigeria maakte ik een portret van een Nederlandse chirurg die probeerde zeer jonge vrouwen, die genitaal verminkt waren, weer een waardig leven te geven. En in Gaza bracht ik een week door met een zakenman die alles kwijt was geraakt door de Israëlische boycot en die aan zware depressie leed. Allemaal programma’s die internationaal werden bekroond. De prijzen zijn wel op Google terug te vinden, de audio niet door het opheffen van de Wereldomroep.

In die tijd werden er bij de andere afdelingen van de Wereldomroep ook heel veel indrukwekkende programma’s gemaakt voor Nederlanders die de grens overgingen of in het buitenland verbleven (en ook dagelijkse informatie uit het vaderland wilden toen internet nog niet bestond). Voor Surinamers en Antillianen was de Wereldomroep hun band met het (voormalige) vaderland. In Latijns-Amerika werd je overal met open armen ontvangen als je zei dat je voor de Wereldomroep werkte. In de zware jaren van de Soekarno-dictatuur in Indonesië was de Wereldomroep ook een verademing. Toen de “Arabische lente” begon, werd de Arabische afdeling overal in de regio met open armen ontvangen om het juiste verhaal te vertellen.

Prijzen
Was alles goed? Natuurlijk niet. Maar wij kregen de mogelijkheid om te experimenteren en te onderzoeken, en we hebben talloze programma’s gemaakt die in de prijzen vielen, niet alleen bij de New York Radio Festivals, maar ook bij de prijzen voor oorlogscorrespondenten in Bayeux en de Asian-Pacific Broadcasting Union. Het was een gouden tijd voor radio in Nederland en die programma’s werden ook gretig door partnerstations uitgezonden, oorspronkelijk in de vorm van cassettes, daarna CDs, satelliet en uiteindelijk via internet.

Bij radionetherlandsarchives.org zijn we begonnen met 150 programma’s, die twee collega’s in de laatste maanden van de Wereldomroep als de beste uit onze geschiedenis hadden uitgekozen. De “jewels”, zoals ze heetten, moesten een eerbetoon en herinnering worden aan wat de organisatie ooit is geweest, hoewel dit maar een klein deel is van de duizenden programma’s is die de collega’s in de loop van tientallen jaren hebben geproduceerd. Andere collega’s hebben intussen een deel van hun programma’s zelf gearchiveerd en op internet gezet, zoals het voormalige hoofd van de Engelse afdeling en programmadirecteur Jonathan Marks, die een internationaal beroemd programma, Media Network, jarenlang heeft geproduceerd.

In dit jaar dat Nederland 100 jaar radio viert, blijft het triest dat oud-Wereldomroepmedewerkers een deel van het Nederlands cultureel efgoed zelf moeten proberen te ontsluiten. Deze rijke audiovisuele geschiedenis – gefinancieerd door de Nederlandse belastingbetaler – ligt op een harde schijf een paar verdiepingen onder de grond bij Beeld en Geluid. So close and yet so far.