Frits Bom: “Het ‘blinde kaart’ spel zou zo weer slagen”

Frits Bom was bijna een halve eeuw geleden oprichter van Hilversumse omroepvakblad Spreek’buis. In de jaren ’80 en ’90 was Bom één van populairste presentatoren op de Nederlandse televisie. Wim T. Schippers schreef midden jaren ’80 zelfs een lied over Frits Bom. De huidige Spreekbuis.nl-uitgever Richard Otto interviewde de inmiddels 73-jarige Bom. De voormalig Vakantieman doet het als ‘pensionado’ wat rustiger aan, maar zijn uitspraken zijn onder de Spaanse zon zijn er niet minder scherp op geworden.

48 jaar geleden was je eindredacteur bij omroepvakblad Spreek’Buis. Je bent ook degene die de naam Spreek’Buis heeft bedacht. Hoe keek je toen naar de professionele televisiewereld?
Door in 1969 twee omroepbladen te laten fuseren (OSO van de Omroep Sport en Ontspanningsvereniging en de Omroeper van de NOS) was ik eigenlijk de oprichter van Spreek’Buis, dus de eerste eindredacteur. Het – toen nog door NOS bekostigde – Spreek’Buis werd destijds verspreid onder medewerkers van alle omroepen. Hierdoor had ik fysieke toegang tot elke omroep, eigenlijk dus een zeldzame positie. Daardoor kon ik mij op de hoogte stellen van vrijwel alles wat er in omroepland aan de hand was en met mijn toenmalige redactie konden we ons beroemd maken met tal van practical jokes die in Spreek’Buis werden gepubliceerd. Ook een beetje omdat in de nasleep van de jaren zestig alles nog kon en mogelijk was. We leefden in die tijd ook in de nieuwe aanpakken van Wim T. Schippers, Gied Jaspars en anderen. Dus elke dag viel er wel iets te lachen omdat bestuurders nog tamelijk onmachtig waren ook maar iets tegen de jolijt in te brengen.

Hoe ben je uiteindelijk ‘doorgeschoven’ naar de omroepen zelf?
De bedrijfssfeer veranderde langzaam toen Frits van der Poel er bij de KRO werd uitgeflikkerd vanwege een onschuldig grapje over prinses Christina. Daarnaast kreeg Henk Terlingen het aan de stok kreeg met die lui omdat hij in een radioprogramma de ‘Raad van Beheer’ de ‘Reet van Behaar’ had genoemd. Tel daarbij op dat ook de teugels van een andere vrolijke club werden aangehaald, Emile Schüttenhelm (legendarische NOS-voorzitter die het NOS-vliegtuig liet neerstorten omdat ie dacht beter te kunnen vliegen dan vliegenier Charles van de Heijden), Kees Buurman (begenadigd radiomaker die bij elke omstreden activiteit betrokken was) en Carel Enkelaar (Directeur Televisie, beroemd om zijn nepotisme en kosten verslindende reizen, maar ook omdat hij zijn vrouw bij elke festiviteit in de omroep liet jodelen). Na drie jaar koos ik voor de Vara en werd daar radioverslaggever bij de Vara (Dingen van de Dag).

“Vara-omroepbestuurders namen kennis van de torenhoge advocatenrekeningen.”

De afgelopen tijd wordt er regelmatig gesproken over ‘de vierde macht’, waarbij naast de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht de media enorme invloed hebben op consumenten. Een bekend voorbeeld is de Exota-affaire, waarbij Marcel van Dam in het programma De Ombudsman een exploderende frisdrankfles liet zien. Niet veel later ging de frisdrankfabriek ‘op de fles’ doordat consumenten de Exota niet meer durfden te kopen. Was je, toen je zelf De Ombudsman en De Konsumentenman presenteerde, bewust van de enorme invloed die zo’n actualiteitsprogramma had?
Ik was me hier meer van bewust dan mijn voorgangers, hoewel ik net zo vaak met de rechter te maken kreeg als zij, met bedrijven of personen die we in het kader van consumentenbelangenbehartiging te kijk hadden gezet. Voor die partijen was dit immers vrijwel enige weg om genoegdoening te halen. Ik heb er veel van geleerd. De zaken die we dachten op ons gemak te winnen, verloren we en die waarover we stik nerveus waren haalden de eindstreep met een glansrijke overwinning. Hierdoor stegen de spanningen bij de Vara natuurlijk wel. De tegenstanders roken bloed en de Vara-omroepbestuurders namen kennis van de torenhoge advocatenrekeningen.

Het programma De Vakantieman is legendarisch geworden met het item met ‘de blinde kaart’. Nederlandse toeristen moesten aangeven in welk land zij op vakantie waren en in veel gevallen werden er gebieden ver buiten Europa aangewezen. Er gingen geruchten dat dit item doorgestoken kaart was of dat de toeristen van tevoren veel alcohol kregen toegediend. Was het realiteit of werd er ‘redactioneel bijgestuurd’?
Het was overduidelijk dat het bij ons geen doorgestoken kaart was en dat er ook niets werd bijgestuurd. Mijn uiterst getalenteerde verslaggever Peter van Zunderd voorkwam dat door zo neutraal mogelijk te kijken en te doen wanneer hij in Benidorm weer eens vroeg deze stad op de blinde kaart van Europa aan te wijzen – en het publiek Irkoetsk, Nova Zembla of Aberdeen aanwees. Het leukste vond ik nog de vervolgvraag: Maar hoe bent u hier dan gekomen? Met de auto, was meestal het antwoord. Van een TomTom had nog nooit iemand gehoord. Het ‘blinde kaart’-spel zou zo weer slagen, zelfs met degenen die er met navigatieapparatuur kwamen: juist dán.

Na Spreek’buis werd je de spreekbuis van geplaagd Nederland als presentator van De Ombudsman. Hierna werd je onder andere De Konsumentenman, De Vakantieman en De Televisieman. Rode draad in al deze formats is jouw kritische commentaar. Had je er geen moeite mee dat je altijd voor een zelfde ‘rol’ werd gevraagd?
Na Spreek’Buis werd ik drie jaar radioverslaggever bij de Vara (op verzoek van Jan de Troje), vervolgens drie jaar verslaggever bij het NOS-journaal, op verzoek van Ed van Westerloo, en daarna werd ik Ombudsman bij de Vara, en wat daarna daar nog volgde (Konsumentenman). Toen dat met ruzie afliep werd ik na enige tijd door Ruud Hendriks van RTL4 gevraagd om daar Vakantieman te worden. Het klopt, mijn kritische maar meer nog originele aanpak, werd steeds door anderen zo op prijs gesteld dat ik voor die functies nooit heb hoeven te solliciteren.

In 2004 deed je als ‘De Leningman’ mee aan een reclamespot van DSB Bank. Van de Reclame Code Commissie moest de reclame van de buis, omdat je door je andere activiteiten nog te veel het vertrouwen van het publiek genoot. Gevaar was volgens hen dat de kijker niet goed door had dat het om reclame ging. Een soortgelijke situatie was eerder voorgekomen bij jouw oud-VARA collega Koos Postema die in een Postbank-reclame speelde. Uiteindelijk kreeg je voor De Leningman een Loden Leeuw-award voor slechtste reclame van het jaar en enkele jaren later ging DSB Bank failliet. Heb je spijt van deelname?
In tegendeel, geen misverstand – ik heb er zeer goed aan verdiend, terwijl ik geen onvertogen of verkeerd woord in die commercial, die overigens maar twee keer is uitgezonden heb gebezigd. Een bespottelijke affaire. Er bleek maar één klager te zijn bij de Reclame Code Commissie. En die commissie, hoe schandelijk, heeft mij nooit gehoord. Het gebeurde allemaal buiten mij om. Nog erger was de actie van mijn ‘collega’ van Radar die besloten had de Loden Leeuw-award niet aan mij maar aan de adverteerder te schenken. Opnieuw stond ik buitenspel. Ik werd ook hier zelfs niet uitgenodigd voor een weerwoord. Via de mail had zij mij al voordat er een commercial was uitgezonden laten weten dat die Loden Leeuw onze kant uit zou komen. Allemaal jaloezie en boze opzet dus. En kijk nou naar het absurde salaris van deze mevrouw die alleen maar tekstjes hoeft te presenteren en onschuldige interviewtjes aaneenrijgen. Bah!

“Bert van der Veer heeft mij niet ontslagen, daar was ie te laf voor.”

Na een conflict met Marcel van Dam vertrok je bij VARA en Bert van der Veer ontsloeg jou bij RTL. Hebben beiden heren jouw televisiecarrière om zeep geholpen?
Bert van der Veer heeft mij niet ontslagen, daar was ie te laf voor. Hij heeft wel achter mijn rug om een onwerkzame situatie nagestreefd. Nee, het is juist telkens beter met mij gegaan. En daaruit blijkt maar weer: als je je vak verstaat en daar flink wat zelfvertrouwen aan toevoegt, dan blijken dat soort zaken uiteindelijk altijd in je voordeel uit te pakken. Wat niet wil zeggen dat die geschillen niet heel erg vervelend waren.

Tussen 2005 en 2012 was je op internet zeer actief als De TV–recensent op de populaire blog TV-Recensies.nl. Jouw artikelen werden door veel mensen gewaardeerd door jouw duidelijke en ferme mening over televisieprogramma’s. Wat was de reden om met dit programma te stoppen?
Ik wilde compleet zijn en daarom betrapte ik mij erop steeds vaker avonden lang naar tv-programma’s te kijken waar ik geen moer aan vond. Zo zonde van je kostbare tijd in een mensenleven! Na zeven jaar vond ik het wel welletjes maar wat was het leuk om zoveel columns te schrijven. Er is nog een heel dik boek van verschenen: Hoge Standjes. En wat heb ik veel vrienden gemaakt in die tijd. Toen ik er mee ophield waren ze er niet meer.

Ondanks dat je gestopt bent met je blog kijk je nog steeds televisie. Wat zijn volgens jou de beste en slechtste tv-programma’s en presentatoren van dit moment?
Hier begin ik niet aan, want dan ben ik wéér bezig te recenseren!

Omroep VARA is onlangs met BNN gefuseerd tot BNNVARA. Vind je dat als oud VARA-man een verstandige keuze?
Helaas, nee. Vrijwel alles wat de Vara ooit was, en dan bedoel ik natuurlijk wat er goed aan was, is nagenoeg verdwenen. De sociaal-democratie als beweging is voor mij verloren gegaan, inclusief zoveel mensen. Allemachtig wat zijn er veel dooien te tellen, waarvoor geen nieuwelingen zich hebben aangediend.

“Het aantal fijne herinneringen is zo talrijk dat ik voor nieuwe generaties waarschijnlijk als een zombie overkom.”

Stel je zou mogen beslissen over de toekomst van de publieke omroep? Wat zou dan jouw plan zijn?
Hier heb ik nog nooit over nagedacht. Ik ben het meestal met iedereen eens die wat wil of het juist wil afschaffen. De sentimenten en de nostalgie zijn bij mij zo diep ingegraven dat anderen mij niet meer zouden begrijpen. Het was zo mooi, aantrekkelijk, creatief en levenslustig allemaal en het aantal fijne herinneringen is zo talrijk dat ik voor nieuwe generaties waarschijnlijk als een zombie overkom wanneer ik mijn hang naar het destijds zou willen overbrengen. Zoveel prachtmensen ook, veel collega’s voor wie het begrip loyaliteit nog betekenis had.