Dick Verkijk schreef in 1974 het standaardwerk Hilversum 1940-1945 over de Hilversumse omroep tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat al voor het verschijnen een geruchtmakend boek was, waarin hij de rollen van radio en televisiemensen tijdens de Tweede Wereldoorlog beschrijft. Het boek dat meer dan 825 pagina’s bevat werd op maandagochtend 6 mei 1974 in Theater Gooiland in Hilversum gepresenteerd. Het verscheen officieel al op 29 april 1974. Verkijk, destijds journalist voor NOS-radio, schreef ruim twee jaar met opoffering van al zijn vrije tijd aan het boek. In 1969 begon zijn voorbereiding. Dick Verkijk benaderde vijftig omroepmedewerkers met de vraag mee te werken aan zijn boek.
Voor de documentaire Het Verraad van Hilversum, van documentairemaker Alfred Edelstein, werd Verkijk ook geïnterviewd. Dick Verkijk zegt hierover tegen Spreekbuis.nl dat Edelstein in dat (lange) gesprek ook de vraag heeft gesteld wat Verkijk vond dat Willem Vogt in 1953 is benoemd aan het Gulden Boek van de gemeente Hilversum. “Op die vraag en het ereburgerschap van Vogt heb ik tegen Edelstein gezegd dat ik absoluut afwijs en eigenlijk een schandaal vindt dat hij tot ereburger is gemaakt, omdat Vogt in mijn ogen hartstikke fout is geweest tijdens de Tweede Wereldoorlog.”
Alfred Edelstein zegt in een reactie dat er binnen de gemeente Hilversum ‘een gebrek aan historische visie is geweest’. “Ik mag toch aannemen dat burgemeester Boot, van wie ik begrepen heb, dat hij een fatsoenlijke en nette man was, als hij er meer van had geweten dat dit niet gebeurd zou zijn.” Daarna kwam ook de Koninklijke Onderscheiding, daarmee maakte men het helemaal erg bont. Hilversum heeft het nooit willen weten wat er in die periode gebeurd is. Maar op een gegeven moment is de waarheid onontkoombaar, en die hebben die hebben zo goed mogelijk getracht te tonen in onze documentaire.”
Neemt Dick Verkijk het documentairemaker Alfred Edelstein kwalijk dat hij zijn antwoord over het ereburgerschap van Willem Vogt uit de documentaire Het Verraad van Hilversum heeft gehouden? “Ja, dat vind ik enorm jammer en dat heb ik hem ook geschreven.”
Alfred Edelstein reageert hierop: “Dick moet zich realiseren dat het niet een Dick Verkijk programma is, ondanks zijn belangrijke werk. Het boek van Dick Verkijk is uit 1974, we leven in 2024, 50 jaar later. We hebben als makers gemeend om de documentaire samen te stellen zoals dat nodig is voor het publiek van 2024. Dat houdt in dat we niet een 1-op- kopie hebben kunnen maken van het boek van Dick Verkijk, vanzelfsprekend. En dat we ook niet, helaas, ik wou dat ik meer mogelijkheden en budget had gehad. Dit onderwerp leent zich voor een driedelige documentaire. Ik ben al blij dat we dit hebben kunnen maken, met onze kleine budget. We hebben twee jaar onderzoek gedaan. Ik vind oprecht dat we een compleet verhaal hebben verteld.”
Verkijk zegt dat Vogt fout was omdat hij zich ‘verschillende keren heeft aangekondigd als man van de nieuwe tijd en hier aan mee wilde doen’. “Dat was toen de uitdrukking die toen gebruikt werd door de Nazi’s om aan te tonen dat de nieuwe tijd was aangebroken.” Punt twee; Vogt heeft enorm bezwaar gehad tegen het zendtijdbesluit van 1930 (Het zendtijdbesluit in 1930 maakte van de AVRO een gewone omroep, net zo belangrijk als de NCRV, de KRO en de VARA. Zij kregen ieder 20% van de totale zendtijd. De KRO en de NCRV deelden de ene zender, de AVRO en de VARA de andere. Op dit laatste besluit kwam veel protest vanuit de AVRO) en tegen geageerd. Ik heb het gevoel dat Vogt in de Tweede Wereldoorlog, na de bezetting, het voor had om eindelijk waar te maken om dat zendtijdbesluit van 1930 ongedaan te maken en kan aanmelden dat ik voorstander ben van de nieuwe tijd. Het is werkelijk schandalig dat Vogt dit ooit heeft gezegd.” Verkijk schrijft op pagina 63 van zijn boek dat de zendtijdverdeling (het besluit) voor Vogt ’tot op de dag van zijn dood een gruwel is gebleven en bepalend was voor zijn niet-politieke politieke opvattingen’.
Dick Verkijk noemt als tweede voorbeeld van bezwaar dat Willem Vogt in de AVRO-gids een stukje heeft geschreven getiteld Luistertucht, waarin hij zei dat je niet de Engelse zender moest luisteren omdat dit eenmaal verboden was door de Nazi’s. Hiermee heeft hij aanbevolen om luistertucht te gebruiken.” Verkijk duidt ook dit in zijn boek verder, op pagina 64: ‘In zijn hoofdartikel in de Radiobode noemt hij (Vogt, red.) de vier-zuilenmethode absoluut verwerpelijk voor de beveiliging van het leven op eigen erf.’
Dick Verkijk zegt dat het voor hem nieuws is dat AVROTROS de Willem Vogt-zaal gaat herbenoemen. “Dat vind ik heel erg goed. Ik vind ook dat Willem Vogt het verdient dat die zaal niet meer naar hem wordt vernoemd.” (Verkijk lacht hard) en zegt ‘Fantastisch om te horen.’
Het boek Hilversum 1940-1945 werd op 6 mei 1974 gepresenteerd in Schouwburg Gooiland. Wat betekent het voor Verkijk dat er nu, 50 jaar later, het verhaal over de omroep in de oorlog nu echt aandacht krijgt. Het boek van Verkijk werd destijds bijna doodgezwegen. “Dat vind ik leuk. Maar ik heb Alfred Edelstein wel geschreven dat hij mijn boek op geen enkele manier heeft vermeld, wel werd ik in de documentaire als journalist en schrijver geïntroduceerd. Ik heb hem ook geschreven dat ik de indruk heb, dat hij de indruk wilde vestigen of hij met iets nieuws kwam.” Verkijk zegt dat hij vooraf zijn eigen boek weer las om voorbereid te zijn op vragen van de documentairemakers.
Dick Verkijk zegt aan het einde van ons gesprek blij te zijn met de plannen voor een herdenkingsmonument voor alle Joodse omroepmedewerkers die zijn omgekomen. “Dat is erg goed.”
Verkijk praat in het boek 100 jaar Hilversum Mediastad ook uitgebreid over de rol van Willem Vogt. Zo is er nog altijd voor Verkijk een open vraag in zijn jarenlange onderzoek voor zijn boek, zelfs 50 jaar later anno 2024: ‘Ik wil nog altijd weten waarom de Duitsers als eerste het AVRO-gebouw binnenvielen en direct naar Herr Willem Vogt vroegen’. Pagina 54 van zijn boek beschrijft het volgende: ‘De bevolking was erg hulpvaardig als de Duitsers de weg naar de AVRO-studio vroegen. Bij de AVRO had men er al op gerekend, dat de Duitsers naar hun studio zouden komen…De programmaleider van de omroep, mr. J. den Daas had van de directeur Willem Vogt opdracht gekregen de komst van de Duitsers af te wachten. Ook Guus Weitzel, toen de omroeper van Nederland, en studiochef W. Capelle moesten aanwezig zijn. Tot verwondering van Den Daas stonden een aantal vrouwen voor de studio met bossen bloemen klaar om de Duitsers hartelijk welkom te heten.’
Terugkijkend rond de huidige berichtgeving over de Hilversumse omroep in de oorlog, de rollen van de omroepen en die van Willem Vogt zegt Dick Verkijk het ‘aardig’ te vinden dat ze er alsnog een uitzending hieraan wijden. Nee, ik zie dat niet als een soort eerherstel. Het is goed dat Alfred Edelstein in de documentaire beelden laat zien van mijn boekpresentatie destijds.”
Lees ook:
Neemt Dick Verkijk het documentairemaker Alfred Edelstein kwalijk dat hij zijn antwoord over het ereburgerschap van Willem Vogt uit de documentaire Het Verraad van Hilversum heeft gehouden? “Ja, dat vind ik enorm jammer en dat heb ik hem ook geschreven.”
Alfred Edelstein reageert hierop: “Dick moet zich realiseren dat het niet een Dick Verkijk programma is, ondanks zijn belangrijke werk.
Met alle respect voor Alfred Edelstein vind ik deze reactie onder de maat want Edelstein weet dondersgoed dat Dick Verkijk zich realiseert dat het geen Dick Verkijkprogramma is. Wat idioot om zo’n reactie te geven.
De vraag is waarom vraag je aan verkijk wat hij van het ereburgerschap van Vogt vindt om vervolgens te zeggen als blijkt dat dat niet wordt gebruikt in de documentaire omdat verkijk anders gaat denken dat het een Dick Verkijkprogramma is. Heel vreemd.
Persoonlijk vind ik dat edelstein het wel had moeten gebruiken maar ik denk dat dat nu even niet paste want dan had daar ook een reactie van de gemeente Hilversum in gemoeten. En dan zou het misschien teveel een Dick Verkijkprogramma worden wat ook niet de bedoeling is kennelijk.
Er moet een en ander gecorrigeerd worden in Hilverum. Jammer dat Alfred niet kan realiseren wat hij wilde nl ruimte voor 3 documentaires.
Luister vooral dit eens terug: https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_383762~de-afrekening-4-zuiveringen-bij-de-omroep-het-spoor-terug~.html
Beluisterd en duidelijk genoeg Tom. Ik had deze aflevering van ’t Spoor nog niet eerder gehoord.