De televisietoren aan de Witte Kruislaan in Hilversum is een markant gebouw, dat van veraf zichtbaar is en duidelijk maakt dat hier de Mediastad ligt. Volgend jaar bestaat de toren 45 jaar. Maar het was niet de eerste tv-zendmast in Hilversum.
De geschiedenis van de televisie in Nederland reikt veel verder terug dan die van de toren vlakbij het gebouw van AVROTROS, vroeger de Wereldomroep. Philips was al in de jaren twintig en 
dertig van de vorige eeuw bezig met experimenten op het gebied van televisie. Daarvoor werd gebruik gemaakt van een mast in Eindhoven. De Tweede Wereldoorlog betekende een vertraging van jaren en het zou nog tot 1951 duren voor de eerste ‘echte’ tv-uitzending (op 2 oktober dat jaar) de lucht in ging. Vanuit Bussum, waar een voormalige kerk was omgebouwd tot Studio Irene. Het signaal ging vanaf een zend- en ontvanginstallatie in de toren van het gebouw naar de zender in IJsselstein (Lopik). De verbinding was echter kwetsbaar bij regenachtig en slecht weer, zoals Chris Leenders beschrijft in een artikel in het Bussums Historisch Tijdschrift (nummer 1 van jaargang 23, 2007). Om dat te verhelpen, verrees in 1955 een 30 meter hoge toren op een terrein van de Provinciale Electriciteitsmaatschappij Noord-Holland aan de Kerkstraat, hoek Nieuwstraat in Bussum: een open, stalen steigerconstructie met bovenop een cabine voor de PTT-beambten die de installatie bedienden. “De toren had de officiële naam “PTT Video- Schakelcentrum”, maar in Bussum werd de toren “De puist van Bussum” genoemd”, adus Leenders. Het gevaarte werd in 1960 gesloopt.
Inmiddels was tegen het einde van de jaren vijftig duidelijk geworden dat het televisiewerk zich 
naar Hilversum verplaatste. Mede dankzij de toenmalige burgemeester Boot werd een leeg terrein tussen de Insulindelaan, de Hoge Naarderweg en de Lage Naarderweg (nu Mies Bouwman-boulevard) bestemd voor de bouw van nieuwe studio’s en andere omroepgebouwen. In 1958 startte daar de bouw van een nieuwe tv-zendmast: een staalconstructie van 70 meter hoog. Deze toren, de eerste tv-toren in Hilversum, werd in 1960 in dienst genomen. Omdat in het begin de studio’s in Bussum nog in gebruik waren, werden die met kabels met de toren in Hilversum verbonden. De stalen zendmast fungeerde als schakelcentrum tot 1973, toen de huidige betonnen toren aan de Witte Kruislaan gereed kwam. De oude staalconstructie werd enkele jaren later, op 9 oktober 1976, ontmanteld en het betonnen gebouw dat de voet ervan vormde, werd opgeblazen.
De huidige toren
De vierkante tv-toren aan de Witte Kruislaan 47 is, inclusief de mast bovenop het gebouw, 196 
meter hoog. Volgens Wikipedia is het gebouw daarmee goed voor een achtste plaats op de lijst van hoogste constructies in Nederland, die overigens wordt aangevoerd door de uit 1961 daterende Gerbrandytoren in IJsselstein (372 meter hoog en door de verlichting ook bekend als de grootste kerstboom van Nederland). De Hilversumse toren is vierkant van vorm met zijden van tien meter. Naar verluidt moest dat van de gemeentelijke welstandscommissie: een vierkante toren zou beter passen bij de bouwstijl van Dudok, de architect die zo’n stempel op Hilversum heeft gedrukt en in wiens werk ronde lijnen inderdaad zeer schaars zijn. De rechte toren heeft wel zeven ringen, de eerste daarvan zit op 83 meter hoogte, met een diameter van 20,66 meter. De toren is een ontwerp van A. Auer, architect bij de Rijksgebouwendienst, en staat in een gebouwencomplex dat ontworpen is door architect J. H. van der Zee. In dat complex werden de audio- en video-afdelingen van de PTT ondergebracht. De PTT, district Utrecht, omschreef het bouwwerk als een “straalverbindingstoren voor het tot stand brengen en houden van Telefonie en Televisieverbindingen”, zo is te lezen in de aanvraag voor een vergunning in het kader van de Hinderwet.
De omgeving, een villawijk, was niet onverdeeld blij met de toren. In de loop der jaren is er flink 
over geklaagd (net als over de voorganger ervan trouwens), bijvoorbeeld aan het einde van de jaren tachtig over de neonreclame die KPN, de opvolger van de PTT, had laten aanbrengen. En in 2003 waren omwonenden niet te spreken over de geluidhinder die het gebouw produceerde. In 2013 is de karakteristieke hond van het tv-programma Man bijt hond op de toren geschilderd; het vroegere NCRV-programma was in 2011 gekozen tot tot meest beeldbepalende programma in 60 jaar televisiegeschiedenis. Het eerbetoon, het logo op de toren, werd met enige vertraging gerealiseerd.
Datacenter
Inmiddels is KPN al lang niet meer de eigenaar van de toren, die in 2007 is overgenomen door Alticom, dat zelf sinds september dit jaar in handen is van Cellnex Telecom, een Spaans bedrijf dat zendmasten bezit in Spanje, Nederland, Italië, Frankrijk en Groot-Brittannië. Alticom verhuurt ruimte in de toren aan de Witte Kruislaan en andere soortgelijke torens elders in Nederland aan uiteenlopende bedrijven binnen en buiten de telecom- en broadcastbranche. “Alticom is eigenaar van 24 hoge mediatorens en 7 lagere masten. Samen vormen die een belangrijk deel van de Nederlandse omroep- en telecommunicatie-infrastructuur. De overheid heeft de mediatorens van Alticom aangewezen als onderdeel van de noodinfrastructuur. Door de digitalisering van radio en televisie en het toenemend gebruik van satelliet- en glasvezelverbindingen is veel analoge apparatuur in de torens overbodig geworden en verwijderd. De ruimte die daardoor in de torens ontstond, bevatte de perfecte bouwstenen voor datacenters. In 2009 is daarom Alticom begonnen met het aanbieden van datacenter housing diensten. Alticom Datacenters biedt housing services inclusief energievoorzieningen, noodstroom en no-break faciliteiten, uitstekende connectiviteit, hoge continuïteit en een hoge graad van beveiliging.” Aldus het bedrijf.
Eén van de huurders is overigens nog altijd KPN. Bedrijfsonderdeel KPN Media Services, voorheen KPN Broadcast Services, is in het complex aan de voet van de toren gehuisvest. Het bedrijf verzorgt van oudsher audio- en videoverbindingen en bedient de consumenten en de zakelijke markt met één van de grootste medianetwerken in Nederland. Elke partij die mediacontent wil verspreiden, en dat zijn er tegenwoordig ontelbaar veel, kan via het centrum aan de Witte Kruislaan de lucht in. KPN Media Services kan bijvoorbeeld zenderpakketten samenstellen, live en on-demand content distribueren en internet streamingdiensten verzorgen.
Monumentaal landmark
Na 45 jaar trouwe dienst is de toren nog niet achterhaald, vindt Alticom. “De toren heeft zeker nog toegevoegde waarde. Daarbij investeert Alticom in het technisch up to date houden van de torens: we investeren in DVB-T2 ethertechnieken die we in de toekomst gaan gebruiken (denk aan uw autoradio), daarnaast investeren we in tweede generatie digitale video broadcasting en digitale audio broadcasting. We willen de huidige dienstverlening uitbreiden en continueren, daarbij rekening houdend met de toekomst en marktvraag”, laat een woordvoerder weten.
Voorlopig is de toren dus nog een belangrijk onderdeel van, onder meer, het televisienetwerk in 
Nederland. Het gebouw mag dan een bekend ‘landmark’ van Hilversum zijn, het heeft geen monumentale status. “Onze toren in IJsselstein heeft een monumentale status met betrekking tot het aangezicht gekregen. Voor zover bekend is dit niet het geval voor de toren in Hilversum”, zegt Alticom. “De toren is zeker een landmark, we horen van veel mensen dat wanneer ze op de terugweg van een reis zijn en ze de rode lampjes (obstakel verlichting) zien, ze het gevoel krijgen weer thuis te zijn. Echter, Alticom is niet actief bezig met monumentale status voor de torens.”
Bronnen:
De Gooi- en Eemlander
Gooienvechthistorisch.nl
Historischekringbussum.nl
Wikipedia
Tgooi.info
Terras.tv
Foto’s toren: Marc Wielaert
Foto toren met regenboog: Arend Schot
2 Trackbacks / Pingbacks