In memoriam: Journalist en razende reporter Pieter Varekamp

Jarenlang maakte Pieter Varekamp reportages over oorlogen, natuurrampen, politieke conflicten en dictatoriale regimes, vaak met gevaar voor eigen leven. Maar hij was ook initiator van succesvolle televisieacties als ’Een voor Afrika’ en voor Amnesty. „Pieter kon niet tegen onrecht”, aldus zijn jongste dochter Tjarda.

„Een multitalent, die zowel regisseur, producer, eindredacteur en initiator was”, zegt documentairemaker Ineke Hilhorst over haar vriend en oud-collega Pieter Varekamp. De journalist overleed, 78 jaar oud, op 2 oktober in zijn woonplaats Amsterdam plotseling aan een aneurysma in zijn hoofd. „Een wereldverbeteraar pur sang”, zegt zijn dochter. „Een fijne, lieve, kundige collega”, vult cameravrouw Sonja ter Laag aan, „en grappig bovendien.” „Pieter stak echt zijn nek voor je uit”, herinnert cameraman Leo Baatsen zich.

Levensgevaarlijk

Zowel Ter Laag als Baatsen maakten met Varekamp – vaak onder levensgevaarlijke omstandigheden – reportages in oorlogs- en rampgebieden als Afrika, Joegoslavië, de Sovjet-Unie, Iran en Roemenië. „Pieters persoonlijke missie was naar plekken te gaan waar niemand heen durfde”, zegt Baatsen.

Varekamp stond aan de basis van het actualiteitenprogramma Avro’s Televizier Magazine. „Op zijn 27ste werkte hij daar als regisseur en producer”, vertelt Hilhorst, die meer dan vijftig jaar dik bevriend met hem was. „Televizier was toen nog een beetje suffe actualiteitenrubriek, totdat Wibo van de Linde eindredacteur werd.” Het klikt tussen die twee, ze zijn allebei bezeten van nieuws en televisie en vast van plan Brandpunt en Achter het Nieuws ver achter zich te laten.

Sterrenslag

De eerste uitzending van Televizier wordt een succes. Ook internationaal baart de rubriek opzien. In 1972 regisseert Varekamp bij de Avro programma’s als Sterrenslag, Sportman van het Jaar en Sonja’s Goed Nieuws Show. Twaalf jaar later wordt hij er Hoofd Informatief. Hij neemt het initiatief voor de nationale inzamelingsactie Een voor Afrika, een van de meest succesvolle Nederlandse televisieacties ooit. Twee jaar later organiseert hij iets dergelijks voor Amnesty.

In 1985 springt hij voor Hilhorst in de bres als Van der Linde haar vijfdelige oorlogsdocumentaireserie ’40 Jaar na Dato’ weigert uit te zenden. „Ik had daarin de zin ’de Avro ontslaat zijn Joodse medewerkers nog voordat de bezetter daarom vroeg’ gebruikt. Die moest er van Wibo uit”, zegt Hilhorst, „maar dat wilde ik niet.” Varekamp valt haar bij, waarna Van de Linde hem uit zijn functie zet. „Pieter benaderde toen Loe de Jong. Die zette Wibo onder druk”, aldus Hilhorst. De omroepbaas haalt bakzeil en de serie wordt ongewijzigd uitgezonden. „Dat typeert Pieters wijze van aanpak en volharding.”

Reportages

Na een paar jaar wil Varekamp terug naar zijn oude vak, maar dan als verslaggever. Bij Televizier legt hij zich toe op het maken van reportages, veelal samen met zijn vaste cameraman Tim Nijzink en geluidsman Willem Lagerman. Ook Baatsen en Sonja ter Laag, zus van de in El Salvador doodgeschoten Ikon-journalist Hans ter Laag, maken regelmatig deel uit van zijn team.

Ter Laag herinnert zich de reportage die ze in 1988 in Roemenië met hem maakte als de dag van gisteren. „Dat was zo ontzettend spannend, want het was nog geen enkele journalist gelukt met materiaal het land uit te komen. Pieter en ik zijn er toen heengegaan als verloofd stel op vakantie. Ceausescu was nog aan de macht en er was net een burgeropstand geweest. en de Securitate, de geheime dienst, luisterde iedereen af. In het hotel konden we niet over ons werk praten, er zat zelfs afluisterapparatuur in de tv. Vandaar dat Pieter iedere avond tegen me zei, ’nee schat, vanavond niet, ik ben zo moe’. Dat was zijn humor.”

Ontsnapt

Een jaar later vertrok Varekamp opnieuw naar Roemenië. Als cameraman had hij Baatsen gevraagd, de geluidsman was Lagerman. „Pieter wilde graag terug naar Boekarest, ook om de taxichauffeur op te zoeken die hij een jaar eerder met Sonja stiekem had gefilmd. We zijn toen echt aan de dood ontsnapt”, zegt Baatsen.

In een gehuurde, spiksplinternieuwe witte Audi, waar – zo horen ze later – vooral de Securitate in rijdt, ondernemen de drie een helse tocht. Omdat Baatsen de enige is met een rijbewijs zit hij achter het stuur, met Varekamp naast zich. Lagerman zit achterin. Op een brug worden ze beschoten door militairen, die hen voor de gehate geheime dienst aanzien. „We hadden met gaffertape de letters ’TV’ op het dak geplakt, maar het was donker, dus niemand die dat zag.”

De kogels vliegen door de wagen, rakelings langs de drie journalisten. Een gaat zelfs dwars door de reporterstas van Varekamp, een andere raakt de lenzentas van Lagerman. „Het is een wonder dat we niet zijn geraakt”, zegt Baatsen. „De auto was doorzeefd met 18 kogels, de deur hing eruit en alles was aan flarden.”

Ptss

De veelzijdige Varekamp schudde Clinton en Thatcher de hand, deed verslag van overstromingen in Bangladesh, een aardbeving in Iran, de omwenteling in de Sovjet-Unie en hij confronteerde de wereld met het gruwelijke lot van verwaarloosde kinderen in Roemeense kindertehuizen. Het eiste zijn tol.

Na een eerder hartinfarct werd bij de in Bristol geboren journalist ptss geconstateerd. Ondanks therapie kwam hij nooit helemaal van de vreselijke beelden en nachtmerries af. Hij stortte zich nog op het maken van kunstdocumentaires, maar koos uiteindelijk voor een leven buiten Hilversum. Zijn laatste jaren bracht hij door in de Bourgogne, samen met zijn geliefde Corinne.