Jan Slagter (Omroep MAX): Na de haat is het tijd voor verzoening

[door Ton Verlind] Deze interviewafspraak met MAX-voorzitter Jan Slagter zou volgens plan vooral gaan over de toekomst van de publieke omroep. Maar als ik hem om het ijs te breken vraag hoe hij terugkijkt op zijn recente optreden in de talkshow van Renze waar hij scherp tegenover tv-recensent Angela de Jong en NVJ-voorman Thomas Bruning kwam te staan inzake de kwestie Huisjes , neemt het gesprek een opmerkelijke wending. Het gaat plotseling over het hardvochtige klimaat in Hilversum, de persoonlijke afrekencultuur en het gebrek aan bereidheid tot vergeving. ‘Wat ik voel is regelrechte haat’, zegt hij.

Het gesprek bij Renze over het al dan niet terugkeren van Bert Huisjes bij Omroep WNL ontspoorde. ‘Ik was niet van plan om daar te gaan zitten’, zegt hij. ‘Maar ik wist: als ik het niet doe wordt het een eenzijdig verhaal’. Dus zat hij daar wel, ook om een beetje de passie te preken. Waarom zou de bestuurder van een omroep die fouten heeft gemaakt en daarover zijn spijt heeft betuigd niet de gelegenheid moeten worden gegund om het goed te maken en terug te keren? ‘Bert Huisjes hééft fouten gemaakt’, zegt hij. Daar doet hij niks aan af. Met nadruk wijst hij erop dat hij compassie heeft met de slachtoffers van dat wat de Raad van Toezicht van WNL  omschrijft als horkerig gedrag. Het is heel erg wat sommige redactieleden hebben meegemaakt, maar het moet ook gezegd worden dat elk gevoel voor nuance en verzoening verdwenen lijkt te zijn. Wat hij bij Renze in de discussie voelde was een diepgewortelde afkeer. Er mag geen twijfel bestaan over het feit dat hij de klachten van de slachtoffers serieus neemt.  Maar er is ook een andere kant, namelijk die van leiders en presentatoren die fouten maken, daar keihard op worden afgerekend, maar aan wie niet de kans wordt geboden zichzelf te rehabiliteren. Als ik hem erop wijs dat hij zich met dit geluid niet populair maakt in Hilversum, neemt hij dat op de koop toe. Hij mag het als de hoogste baas van MAX zeggen, want zíjn omroep komt in de rapportages over grensoverschrijdend gedrag niet voor. ‘Dit is een fijn bedrijf’, heeft de receptioniste in afwachting van de komst van Slagter al gezegd, terwijl ze cappuccino voor me haalt.

Voor Bert Huisjes zal het lastig zijn om nog terug te keren

Naar de raad van Toezicht van WNL onder leiding van politiek zwaargewicht en VVD-er Loek Hermans is Slagter niet echt vriendelijk. Die maakt er in veler ogen een potje van. ‘Eerst was de mededeling; Bert komt terug. Het betekent dat hij misschien maandag naast je staat bij het koffieapparaat. Toen was het: Bert komt terug, maar er gaan gesprekken gevoerd worden. En het laatste bericht is: er gaan gesprekken gevoerd worden en dan gaan we beslissen of hij terugkomt. Dat kun je niemand aandoen, ook Bert Huisjes niet, trouwens dat hele bedrijf niet’. Daarmee lijkt de Raad van Toezicht alle krediet te hebben verspeeld. Het is amateurisme ten top, zo hoor je in Hilversum. Zijn verzoenende woorden ten spijt gaat Jan er inmiddels van uit dat het door deze rommelige aanpak voor Bert Huisjes in de praktijk ‘lastig zal zijn om nog terug te keren’.

Even terug naar die uitzending met Renze, waar hij zich verbaasde over de opstelling van NVJ-woordvoerder Thomas Bruning die toegaf dat hij een verzoek om advies van Huisjes – ook lid van de NVJ-  heeft afgewezen. En dan waren er de voor haar kenmerkende uitvallen van tv-recensent Angela de Jong van het Algemeen Dagblad. ‘Bij Angela heb ik soms het idee dat ik tegenover de officier van justitie zit. Iedereen is schuldig en barbertje moet hangen. Daar heb ik moeite mee. Bert heeft dingen gedaan die niet goed waren. Hij heeft mensen verdriet gedaan en iedereen zit maar in die wond te peuren. Frederieke Leeflang mengde zich namens de NPO in de discussie. EO-baas Arjan Lock gaf een standpunt namens het College van Omroepen, maar vergat daarover alle omroepen te raadplegen en sprak o.a. niet mede namens Jan Slagter. ‘Mensen willen het gesprek niet meer met elkaar aangaan’, merkt hij. ‘Het is: jij moet dood! Klaar! Je zag het ook bij ex-WNL-presentatrice Margreet Spijker bij een latere uitzending van Renze, waarin ze alle grieven tegen Bert Huisjes nog eens kon toelichten. Het zijn geen redelijke standpunten meer die je hoort, dan zie je gewoon háát.  We mogen wel wat milder, vergevingsgezinder naar elkaar kijken’. Dat het gedoe zo lang duurt is niet goed, vindt hij. Er hadden binnen twee weken na het verschijnen van het AD-artikel over het grensoverschrijdende gedrag van Huisjes goede gesprekken met de redactie gevoerd moeten worden, vindt hij. Nu heeft het probleem veel te lang kunnen doorwoekeren. En: ‘er wordt hier in dit dorp en in heel Nederland voor miljoenen uitgegeven aan onderzoeken. Dat onderzoek bij WNL heeft denk ik zomaar 200 tot 250.000 euro gekost’.

Ook voor wie leiding geeft is het sociale klimaat in Hilversum onveilig

Hilversum kent op dit moment een hardvochtig klimaat met een sociale omgeving die volgens Jan Slagter ook voor leidinggevenden onveilig is. Hij weet dat sommigen van zijn collega’s moeilijke gesprekken alleen nog voeren met een getuige erbij of met de deur open. Misverstanden zijn in de huidige sfeer snel geboren. Zelf ondervond hij dat zijn naam tot op het hoogste niveau bij de NPO werd genoemd in relatie tot vermeend grensoverschrijdend gedrag. Het bleek een vergissing, want er werd iemand anders bedoeld. Maar zijn naam viel wél en dat ten overstaan van getuigen en toen het een vergissing bleek werd het onfortuinlijke feit ontkend en bleven excuses uit. ‘Het gaat me aan het hart dat mensen die verkeerde dingen hebben gedaan, en het geldt ook voor Matthijs van Nieuwkerk, zelfs als ze toegeven wat ze verkeerd hebben gedaan en tot tranen bewogen spijt hebben betuigd, op het schavot worden gezet en dat iedereen met eieren en tomaten mag gooien. Zonder de menselijke kant te zien. Bij klachten lopen we liever naar de krant dan naar een vertrouwenspersoon. Voor de media en in dit geval het Algemeen Dagblad, is het een verdienmodel geworden. Het verbaast me dat mensen zo verhard zijn. Het verbaast ook de buitenwereld dat het er hier zo hard aan toegaat’.

Er kan flink op sport bezuinigd worden

Deze discussies rond de publieke omroep leiden af van waar het óók om zou moeten gaan. In 2026 staat de zoveelste hervorming van het omroepbestel op de politieke agenda en er moet nog voor honderd miljoen euro aan jaarlijkse bezuinigingen gevonden worden. Met die bezuinigingen is Slagter snel klaar. Ze kunnen doorgevoerd worden zonder al te grote consequenties voor de programma’s, denkt hij. Een behoorlijk bedrag -het draait in de sport om tientallen miljoenen- kan wat hem betreft gehaald worden uit het sportbudget van de publieke omroep. ‘We mogen onszelf best de vraag stellen of we niet te veel sport uitzenden, want dat kost handen vol geld. We moeten een keer de balans opmaken. Niemand weet wat we daar precies aan uitgeven. Het is het grote geheim van Hilversum. Er zit bovendien veel frustratie bij de commerciële omroepen. Die zeggen: wij hebben daar ook op geboden maar jullie bieden drie keer zoveel. WK, EK en Oranje moeten bij de publieke omroep blijven en ook de Tour de France. Die evenementen hebben een belangrijk verbindend effect. Maar al die andere wielerwedstrijden? Als je kijkt naar de Olympische Spelen. Die zijn zo vercommercialiseerd. Als we een fragmentje willen hebben van dertig seconden moeten we daar vijfendertighonderd euro voor betalen. Laten we een lijstje maken van de zeven of acht belangrijkste toppers. De rest kan naar de commerciële omroep onder voorwaarde dat belangrijke sportevenementen altijd op een open net worden uitgezonden’.

Er kan ook bezuinigd worden op de NPO, het coördinerende orgaan van de publieke omroep. Dat is de afgelopen jaren zowel in geld als aantal medewerkers behoorlijk uitgedijd. Die groei weerspiegelt de regelzucht, aldus Slagter. ‘Als  de omroepen wordt toegestaan de programma’s te maken die bij hun missie horen,  valt er niet meer zoveel te regelen en kan de NPO zich beperken tot zijn coördinerende taak’. Ook dat kan miljoenen opleveren.  Daarnaast ligt er volgens de directeur van de STER een kans om nog eens dertig miljoen euro uit de reclamemarkt te vissen door de publieke omroep toe te staan online advertenties te plaatsen en veertig miljoen euro extra  als de bijna gratis goede doelen spotjes die de  STER nu uitzendt ter vulling van zendtijd weer  vervangen mogen worden door betaalde commercials. Ook bij de omroepen zelf kan nog bezuinigd worden op de overhead. ‘Het aantal medewerkers bij de verschillende omroepen loopt sterk uiteen, de ene omroep doet zijn marketing met twee medewerkers waar een andere omroep daarvoor een hele afdeling heeft. Als ik aan de knoppen mocht zitten heb ik zo honderd miljoen bij elkaar, zonder dat we bezuinigen op programma’s’.

Volgens Slagter is het nog geen gelopen race dat Nederland 3 moet verdwijnen en het zou in zijn ogen ook onverstandig zijn. Ook de BBC stootte ooit een zender af, maar had daar snel spijt van. Bovendien, aldus Slagter, kan Nederland 3 een belangrijke rol spelen in het hergebruik van programma’s van de regionale omroepen die in Den Haag kunnen rekenen op een behoorlijke dosis sympathie. ‘Er wordt bijna niet meer lineair gekeken, wordt gezegd. De doelgroep van MAX kijkt wél lineair, naar programma’s met een kijkdichtheid ver boven een miljoen. Dat zal de komende tien jaar niet veranderen’.

We zijn een IKEA-kast in elkaar aan het zetten met te weinig schroeven

De afgelopen maanden studeerden werkgroepen binnen de publieke omroep op de toekomstige hervorming van het bestel. De opbrengst daarvan lijkt nogal mager. Het traject leidde tot de conclusie dat er prioriteit moet zijn voor de digitale transitie om zo de concurrentie aan te kunnen met buitenlandse platforms als Netflix. Het is een magere oogst, zegt hij, want ook zonder de hulp van dure externe experts (het totale traject zou naar verluidt zo’n acht ton hebben gekost) hadden de omroepen zelf wel tot die conclusie kunnen komen.

‘Ik zat in een werkgroep en ik vroeg me af wat we daar aan het doen waren. Ik had het idee dat we een IKEA-kast in elkaar aan het zetten waren maar dan met te weinig schroeven. Ik begrijp ook niet waarom er een organisatiebureau aan te pas moet komen. We zaten met wat omroepen te filosoferen over de toekomst. Achter ons vier mensen van Boer en Croon die aantekeningen maakten. Aan het eind van de dag gaven ze een presentatie van drie regels, iets waarin ik me totaal niet herkende. Onzin, echt onzin! Geef de omroepen de kans om de programma’s te maken die passen bij hun missie! Geef de NPO de opdracht ervoor te zorgen dat het bestel zoals we het nu kennen goed draait.  Als het gaat om de vraag hoe we het bestel moeten inrichten dan is dat een politieke vraag. Daar wringt de schoen. In de politiek werken krachten in de richting van een smalle publieke omroep. Ik ben bang dat dit bestel onder voorzitterschap van Frederieke Leeflang binnen dit kabinet verkreukeld wordt. De manier waarop nu leiding gegeven wordt is visieloos. Ik kan er niet echt soep van koken.  Er wordt in achterkamertjes óver ons gepraat, maar niet mét ons. We worden totaal niet meegenomen in de gedachte wat voor publieke omroep we willen. Frederieke Leeflang zei in De Telegraaf dat ze de omroep in stilte wil saneren. Ze relativeert ook het belang van kijkcijfers. Gaat dat naar een smalle publieke omroep die alleen nog doet wat de commerciëlen niet doen, een wens die al twintig jaar leeft bij de VVD? Een smalle omroep is de dood in de pot. Kijk naar de publieke omroep in Amerika. Die heeft een marktaandeel van één procent. Dat zou hier honderden, duizenden banen kosten. Dát is volgens mij de visie van Frederieke Leeflang. Ik hoop van haar nog eens onomwonden te horen dat ze achter de omroepen staat, want dié zijn het hart van de publieke omroep, niet de NPO’.

Functie van Jan Slagter wordt een duobaan

Het is ook in dit gesprek onvermijdelijk om het te hebben over zijn opvolging. Hij is al een beetje aan het afbouwen, zegt hij. Stapte hij in het verleden dagelijks om zeven uur ’s ochtends in de auto om op tijd op kantoor te zijn, inmiddels is dat negen uur en heeft hij er zichzelf aan laten wennen om niet voor elf uur afspraken te maken. Binnenkort wordt bij MAX de benoeming bekend van een nieuwe bestuurder en wordt zijn baan als algemeen directeur een gedeelde job. Nee, de zaken helemaal uit handen geven gaat niet gebeuren. Hij wil zich meer gaan richten op het maken en ontwikkelen van nieuwe programma’s, ledendagen en praten met de politiek over de toekomst van de Publieke Omroep. Een duobaan? Twee kapiteins op één schip?  Bevat dit construct niet bij voorbaat de kiem voor een ingewikkeld besluitvormingsproces met mogelijk onduidelijke verantwoordelijkheidslijnen en dan misschien bestuurlijke problemen? ‘Nee hoor’, zegt hij, ‘beslissingen nemen doen we hier ook nu al samen’.

Het gesprek eindigt, zoals het begon: met een pleidooi voor verzoening. Nu ondersteund met de gelijktijdige overhandiging van een tegeltje dat hij heeft laten maken met een hem aansprekend fragment uit een column van Ibtihal Jadib van de Volkskrant: ‘Als mensen struikelen is het niet alleen nuttig te wijzen naar het hoe en waarom van de val, maar is het ook belangrijk elkaar weer overeind te helpen’.

TON VERLIND