KRO-NCRV: terug van weggeweest

Ton Verlind interviewt KRO-NCRV directievoorzitter Peter Kuipers

‘Of hij omroepbaas Jan Slagter niet stiekem heeft vervloekt, toen die een paar jaar geleden in interviews openlijk twijfelde aan het bestaansrecht van KRO-NCRV’, vraag ik directievoorzitter Peter Kuipers. Slagter, zelf succesvol met Omroep Max, waarvan hij claimt dat het de snelst groeiende omroep van Hilversum is, zag geen toekomst voor de christelijke fusieomroep. Eigen schuld, dikke bult vond Slagter. Ik weet niet waar die omroep nog voor staat, vond Slagter. Daar kwam in april van dit jaar de Raad voor de Cultuur nog eens overheen, die de ideeën achter KRO-NCRV ‘wel interessant vond’, maar ze te weinig terugzag in de programma’s. Die opmerkingen werden in één adem gemaakt, samen met de vaststelling dat het binnen het omroepbestel langzaamaan te druk wordt met de vele nieuwkomers en nul vertrekkers, een reden om niet alleen de voordeur open te zetten, maar ook de achterdeur vond Jan Slagter. En zo leek de christelijke fusieomroep een van de mogelijke kandidaten richting uitgang omroepbestel, al dan niet met dank voor bewezen diensten.

Maar zover zal het niet komen. Het bedrijf heeft haar vechtlust terug.  Vandaag (maandag 29 augustus 2022) presenteert KRO-NCRV zijn nieuwe vormgeving, het uiterlijke kenmerk van een frisse koers die inhoud geeft aan herwonnen zelfvertrouwen. Het nieuwe logo oogt als een roos, zoals gebruikt bij het boogschieten, maar dan in drie kleuren, rood, groen, blauw, ingebed in de letters KRO (links van het logo), NCRV (rechts). Het verbeeldt de rimpelingen die in de samenleving ontstaan als je met inspirerende initiatieven en voorbeelden komt, het zijn de kringen in het water als je er een steen in gooit. Eigenlijk is het een herprofilering, gebaseerd op de oude waarden van het christelijk sociaal denken, maar dan optimistisch vertaald naar deze tijd met veel aandacht voor duurzaamheid, gezond eten, goede omgangsvormen, dierenwelzijn, zorg voor mens en omgeving met als kernbegrippen Geloof, Hoop en Liefde en als thema’s zingeven, samenleven en doorgeven. Daar horen programma’s bij als Keuringsdienst van waarde, BinnensteBuiten, de documentaire Stil Leven, Festival van de liefde, Twaalf straten groen, Pointer, en Nederland geeft thuis, waarin te zien is hoe de Amersfoortse pakketbezorger Ali Bhforoz (56) twee jonge vluchtelingen in huis nam. Inspirerende voorbeelden tonen en stimuleren om ze te volgen: zo zou je het kunnen samenvatten. Die nieuwe koers is niet beperkt tot traditionele radio en tv, maar krijgt ook zijn weerslag op de socials en een vertaling in workshops en evenementen.

Gele kaart
Hoewel Peter Kuipers zelf dat woord niet gebruikt, was het natuurlijk een rotopmerking van Slagter. ‘Je verwacht zoiets niet van een collega-bestuurder’, zegt hij, maar toch is hij opvallend mild. Die gele kaarten van Slagter en de Raad voor de Cultuur hebben hem enorm geholpen om het bedrijf bewust te maken van het feit dat er iets moest gebeuren. ‘Als ik vroeg aan de mensen bij wat voor bedrijf werk je, dan was het antwoord: we maken hier radio- en televisieprogramma’s’. Het bedrijf had -mede onder invloed en zachte drang van omroeppolitieke ontwikkelingen- steeds meer de kenmerken gekregen van een productiebedrijf. ‘Heel erg economisch gestuurd’. Zoveel mogelijk programma’s voor zo weinig mogelijk geld. ‘En is dat dan de reden waarom de samenleving ons jaarlijks 80 miljoen euro subsidie zou moeten geven?’, vroeg hij zijn medewerkers. Omroepen omvormen tot productiebedrijven, een adagium dat een aantal jaren als heilige Graal heeft gegolden in Hilversum, bleek een doodlopende weg. ‘Wat voegen we nog toe?’, was de kernvraag en daarop kwam geen antwoord meer. Kuipers gooide de knuppel in het hoenderhok, startte discussies met zijn medewerkers en de buitenwereld, nam daarvoor de tijd en presenteert komende week de resultaten. Vanaf dan staat het maatschappelijke ideaal weer centraal en zijn de programma’s niet langer meer het doel, maar een middel om het doel te bereiken: een samenleving waarin mensen elkaar opzoeken en vanuit eigen kracht actuele problemen aanpakken, verbinden in plaats van polariseren.

Onredelijk
Natuurlijk deed de opmerking van Slagter pijn. Maar hij was tevens niet fair. De KRO-NCRV-directeur wijst erop dat het juist de stand alone omroepen als MAX waren die niet opgingen in een samenwerkingsverband en daardoor alle kans hadden zich sterk te profileren. AVROTROS, BNNVARA, KRO-NCRV raakten verzeild in een ingewikkeld fusieproces, waardoor ze diffuus werden en zich opnieuw moe(s)ten uitvinden. Vooral bij de fusieomroepen kwam de opdracht te liggen om breed te profileren en kijkcijfers te genereren, vaak ten koste van de eigen identiteit. Dat Jan Slagter, maar ook VPRO en EO ruim baan kregen voor hun eigen profilering was te danken aan het feit dat de fusieomroepen bereid waren om in te schikken. Daardoor hoefde met minder meningen rekening te worden gehouden en werd aan ‘Den Haag’ het argument ontnomen om harder in te grijpen in het bestuursmodel met mogelijk stevige consequenties voor de onafhankelijkheid van álle omroepen. ‘Slagter heeft enorm geprofiteerd van het feit dat andere partijen dit op zich namen en vervolgens krijgen we van hem te horen: jullie zijn te weinig geprofileerd. Ja, dat dankt me de koekoek!’.

We praten in zijn kantoor in het M Gebouw aan de ’s-Gravelandseweg, ooit het onderkomen van de zelfstandige omroepen AVRO, KRO en NCRV. Op zijn bureau ligt mijn boek ‘Een schitterende Slangenkuil’, waarin een deel van de recente omroepgeschiedenis wordt beschreven. ‘De omroepfusies zijn een historische vergissing’, heb ik daarin genoteerd. Het is een uiting van teleurstelling over de fletse kleur die er van de fusieomroepen is overgebleven.  ‘Ik ben het niet met je eens’, zegt hij en voegt eraan toe dat hijnog steeds vol overtuiging achter dat fusieproces staat. Hij werkte er in 2014 aan mee in zijn toenmalige functie als directeur van de TROS.  Het geld waarover omroepen zelf konden beslissen was in de loop van de tijd versmald tot een garantiebudget van 50 procent, aldus Peter Kuipers.  Nog maar voor de helft van het budget waren omroepen zelfstandig in hun bestedingen, de bestemming van de andere helft werd goeddeels door de NPO bepaald. ‘Ik zag in die tijd twaalf, dertien directeuren en managers die niet met het gemeenschappelijke belang bezig waren maar met zichzelf’. Dat ging ten koste van de bestuurbaarheid. ‘Ervoor zorgen dat de omroep geleid werd door een kleiner aantal mensen en niet dertien man/vrouw die naar de NPO renden om hun eigen belang te dienen, zou naar mijn idee de externe pluriformiteit wel degelijk ten goede komen’.

Waar is het fout gelopen?
‘De toenmalige leidinggevenden van die fusieorganisaties hebben onvoldoende nagedacht over de vraag; ‘Wat zijn we nu?’. Daar zijn de omroepen het spoor bijster geraakt, ook KRO-NCRV. We zijn teveel productiebedrijf geworden, waar programma’s maken veel belangrijker was dan de eigen identiteit. Dan zie je dat er allerlei presentatoren worden binnengehaald en weer weggaan, terwijl iedereen zich afvraagt ‘wat heeft dat nog met KRO-NCRV te maken?’ De keuzes misten een identiteit’.

Pragmatisme was de identiteit?
‘Als zo’n organisatie te lang bezig is met programma’s maken en kijkcijfers, dan wordt het een ingewikkelde discussie als je de mensen, die niet zijn aangenomen op basis van identiteit ineens vraagt: welk gevoel heb je erbij? Dan kun je geen antwoord verwachten. En toch zit hier in het bedrijf een bepaald soort DNA waarmee het wel goed zit. Een DNA van medemenselijkheid, heel vriendelijk. Dit zijn de liefste buurmannen en buurvrouwen van Nederland. Alleen het scherpe, het ondernemende: dat zit er net te weinig in. Die scherpte moet meer zichtbaar worden in onze programma’s’.

Hoe zit het met dat DNA bij jouzelf? Je hebt vooral een bedrijfseconomische achtergrond?
‘Ik ben deels opgegroeid in Friesland en protestant-christelijk opgevoed. Een klein dorp, waar niet iedereen gestudeerd had en de mensen van André van Duin hielden en niet van Paul de Leeuw. Ik heb de sterke overtuiging dat de publieke omroep er voor iedereen moet zijn. Klassieke muziek (AVRO) én Nederlandse muziek (TROS). Daarom voelde ik me thuis bij de TROS en hier bij KRO-NCRV vanuit mijn protestant-christelijke achtergrond. We gingen zondags wel eens naar de kerk, maar mijn vader zei altijd: ‘het gaat er vooral over wat je van maandag tot en met zaterdag doet, jongen!’. Het gaat over normen en waarden. Hoe doe je de dingen. Ik heb het gevoel dat we dat heel erg aan het kwijtraken zijn. KRO-NCRV kan daarin een van de belangrijkste posities innemen in deze samenleving. Maar dan moet je het wel doen vanuit overtuiging. Dit proces van herprofilering heeft zolang geduurd omdat ik afscheid heb moeten nemen van heel veel mensen. Ik kon niet met managers werken die met mij het commitment niet aangingen. Niet omdat ze slecht waren. Maar identiteit is geen kwestie van een paar dagen op de hei zitten en nieuwe woorden bedenken. Die zetten we op een groot stuk papier. En dat zijn we dan. Zo gaat dat niet. Het kostte tijd om het profiel weer voor ogen te krijgen. En ook omdat ik wil dat het bedrijf het echt zo vóelt. Het is geen marketingtruc’.

Je hebt je de afgelopen jaren weinig in de publieke discussie uitgesproken. Waar was je?
‘Ik ben geen schreeuwer. Ik trek mijn mond pas open als ik zeker weet dat ik het wáár kan maken. En er speelt nog iets anders: wij vertegenwoordigen een grote groep Nederlanders, de gematigden, de mensen van de nuance. We zijn niet van de one-liners. We willen mensen bij elkaar brengen en zorgen dat problemen worden opgelost. We willen wél aandacht trekken en invloed hebben, maar niet door extreem te zijn. Als het om dierenleed gaat of minder vlees eten dan kan dat door te laten zien wat voor keuzes mensen hebben: onderwerpen agenderen kan ook via de inhoud van programma’s. Wat was ‘the meaning of life?’ kun je beantwoorden als je aan de hemelpoort staat, maar in onze visie gaat het vooral om ‘the meaning in life’, niet terugkijken later maar handelen nú. Mensen zijn volop op zoek naar zingeving. Daar kunnen we bij helpen’.

Wat betekent dit voor de journalistieke koers?
‘Drie jaar geleden kwam ik hier net op het moment dat het besluit al was genomen om Brandpunt op te heffen. Vijfentwintig journalisten weg, er was op journalistiek gebied niets meer. Het was een woestenij, terwijl journalistiek tot de haarvaten van dit bedrijf hoort. We moesten van nul beginnen. We hebben opnieuw gekozen, nu voor onderzoeksjournalistiek met als centraal thema ‘burger in de knel’. We hebben de journalistiek samengebracht in Pointer. Daar is veel geld in geïnvesteerd, ook vanuit de vereniging. Er werken daar tussen de 80 en 90 journalisten. We gaan het land in, weg van de randstad, de provincie in, te beginnen in Almelo. Samen met regionale journalisten zullen we de problemen behandelen die in de regio spelen, ons aangereikt door het publiek zelf. Het zijn interessante experimenten waarvan ik veel verwacht’.

Waar staat KRO-NCRV na deze herprofilering in het rijtje van omroepen?
‘Wij staan van nature altijd in het midden. Ik weet ook niet of rechts en links nog wel bestaan. Ik weet van veel omroepen wél wat hun doelgroep is, maar niet wat hun identiteit is. Bij BNNVARA kan ik dat nog invullen vanuit het verleden, omdat ik daar een bepaalde associatie bij heb, maar als ik nu naar de programma’s kijk dan is het niet duidelijk waar die voor staan. De NPO maakt geen keuzes, de omroepen maken ze niet. We doen alles vanuit angst dat we iets missen, maar wat is dan nog de ideologie?’

Ik sprak kortgeleden met Pieter Omtzigt. Hij zei; ‘We zijn als politiek en jullie als media het contact kwijt met de onderstroom in deze samenleving. Die onderstroom vraagt aandacht. En die geven jullie ze niet. En dan komen er partijen die ze wel aandacht geven door er een pin in te steken en dan komt er een heleboel lucht uit’.

Het is niet zo dat Nederlanders tegen vluchtelingen zijn. Ze maken zich vooral grote zorgen. Dat hun kinderen en kleinkinderen vijf tot zeven jaar op een woning wachten. En vervolgens komt de frustratie eruit omdat vluchtelingen wél een woning krijgen. Dat is niet omdat ze het die vluchteling niet gunnen. Ik vraag onze onderzoeksjournalisten om zoveel mogelijk onderwerpen aan te dragen vanuit de samenleving. Als het om vluchtelingen gaat, staan er de ene dag mensen die ‘boe’ roepen. De volgende dag staan er op diezelfde plek mensen warme soep uit te delen. Op die tweede dag moeten wij er staan. Dát is wie wij zijn’.