Margreet Spijker: ‘WNL is de kiloknaller van de publieke omroep’

Omroep WNL ziet zich intern als ’de kiloknaller van de publieke omroep’: veel programma voor weinig geld. Dat doel wordt gerealiseerd over de ruggen van jonge medewerkers met flexibele contracten en weinig zeggenschap. Dat zegt Margreet Spijker, ex-presentator van WNL en een van de presentatrices die onlangs naar buiten kwamen met scherpe kritiek op de interne verhoudingen bij de omroep van Bert Huisjes. Ze kreeg veel publiciteit over zich heen, maar heeft geen spijt. ’Als het gaat om dingen die ten goede veranderd kunnen worden en je houdt je mond, dan raak je ook jezelf kwijt’.

Ze wijst nog op een andere ontwikkeling die ze bij de omroep waarnam. WNL begon als een kritisch bedrijf met oog voor meningen die niet binnen de mainstream vielen, in haar ogen een goede aanvulling op dat wat er binnen de publieke omroep al was. Maar in de loop van de tijd is het beleid meer en meer naar het midden opgeschoven door afscheid te nemen van kritische programmamakers. Dat is niet het resultaat van eigen keuzes van de omroep, zo zegt ze. Maar het gebeurde onder druk van de NPO die een scherpe koers ter linker of rechterzijde niet ziet zitten. De omroep van vrolijk rechts is in ruil voor deze soepelheid beloond met aantrekkelijke uitzendplekken, zo zegt Margreet Spijker. ‘WNL leverde het piratenbootje in en kreeg er een cruiseschip voor in de plaats’.

Het cruiseschip vroeg zijn tol. In het onderzoek dat de Commissie Van Rijn instelde naar de interne verhoudingen bij de publieke omroep scoorde WNL samen met de NOS opvallend slecht. Er heerst op de werkvloer grote ontevredenheid. Het is opmerkelijk dat er een extern onderzoek nodig was om die onvrede manifest te maken, omdat hoofdredacteur Bert Huisjes in 2022 in een interview met Spreekbuis zelf al signaleerde dat er in Hilversum een onveilige werksituatie bestaat voor journalisten. ‘Ze worden gedwongen van functie naar functie te hoppen’, zei hij. ‘Het leidt tot een vorm van hospitalisatie. Het is niet goed maar we zijn er nu eenmaal aan gewend geraakt’. Er was ooit een tijd dat redacties en masse in protest kwamen als de leidingverkeerde beslissingen nam. Waar is de weerbaarheid bij omroepjournalisten gebleven, vraag ik Margreet Spijker.

‘Ik kan alleen voor WNL spreken. De redactie valt onder de hoofdredacteur. Die is tevens de hoogste baas. Je kon nergens naar toe; er was geen vertrouwenspersoon, geen redactieraad (inmiddels wel), geen OR. Je komt altijd weer terecht bij Bert Huisjes, hoofdredacteur, tevens bestuurder. Vrijwel iedereen die daar werkt heeft een contract voor bepaalde tijd. Het betekent dat je any moment van die plek kan worden afgehaald. Als je iets deed wat de hoofdredacteur niet ok vond, dan zei hij: mag ik er jou aan helpen herinneren dat je een tijdelijk contract hebt’.

TV: Wat is het achterliggende motief?

‘Als je van jezelf zegt ‘ik ben de kiloknaller van de NPO’, dan wil je heel snel en goedkoop programma’s maken: veel voor weinig!’

Bij de NPO heerst een angstcultuur
Het voorlopige dieptepunt dat Margreet Spijker zelf meemaakte was het feit dat ze eind 2022 moest stoppen met een podcast die ze samen met mediajournalist Mark Koster maakte. Koster verdween ook uit andere programma’s van WNL. Dit gebeurde nadat hij als freelancer voor het onderzoeksplatform Follow the Money was gestart met een journalistiek onderzoek naar de geldstromen binnen de publieke omroep. Hoofdredacteur Bert Huisjes vond dat dit onderzoek en het optreden in WNL-programma’s niet samen konden gaan. ‘Het werd gezien als nestbevuiling. Het leidde tot verbazing bij de redacties. Er was ook wel bijval voor de hoofdredacteur en de rest zweeg. Maar de NPO is niet van de omroepbazen, de NPO is van alle Nederlanders. Ik vind dat we als grootste journalistieke organisatie zelfreinigend vermogen moeten laten zien. Dit was een prachtig moment om te beginnen. De beslissing om Koster aan de kant te schuiven had een flinke impact, want het is een majeure ingreep wanneer iemand moet vertrekken terwijl hij gewoon zijn journalistieke plicht doet. Ik dacht: dit is een slecht teken, waarom zijn jullie zo bang?’

TV: Jij vond het, anders dan Bert Huisjes, géén probleem dat iemand onderzoek doet naar de organisatie waarvan hij op dat moment zelf deel uitmaakte?

‘Koster had niet als doel de omroep te beschadigen. Hij had en heeft de indruk dat er op een bepaalde manier werd omgesprongen met belastinggeld en dat programmamakers en journalisten van de NPO baat konden hebben bij hetonderzoek. Dat vind ik wel heel relevant. De publieke omroep heeft betrouwbaarheid als grote waarde. Niet Follow theMoney zou dat onderzoek moeten doen, maar de NPO zelf. Het was de eerste keer dat ik dacht: bij de NPO heerst een angstcultuur. Als je besluit dat de geldstromen niet gecontroleerd mogen worden komt dat misschien omdat je bang bent dat er iets onoirbaars mee gebeurt. Als dat zo is moeten journalisten van de NPO dat als eersten naar buiten brengen en niet als laatsten’.

De stoere piraten moesten van boord
Margreet Spijker zegt een patroon te zien in de manier waarop werd omgesprongen met lastige journalisten. ‘Toen ik bij WNL kwam was het een rebellenclub met brutale journalisten als Jan Dijkgraaf, Marianne Zwagerman, Wierd Duk. We bespraken de meest polariserende onderwerpen van Nederland, maar altijd met een tegengeluid erbij.

Hadden we Arnold Karskens dan zetten we daar iemand van vluchtelingenwerk naast. Al die mensen -de een noemt ze smaakmaker, de ander mag ze smakeloos vinden, het maakt me niet uit- maar voor mij waren het moedige journalisten die tegen de stroom durfden in te gaan. Ze werken nu allemaal voor andere platforms. Op Bert Huisjes werd vanuit de NPO sterke druk uitgeoefend om van die mensen afscheid te nemen. We waren een piratenbootje. De NPO leek de hand erin te hebben dat de meest stoere piraten van boord moesten. Zo was het beeld. Bert ging hierin mee en werd er door de NPO voor beloond. Hij moest het piratenbootje inleveren en kreeg er een cruiseschip voor in de plaats: meer geld, talkshows, meer zendtijd, hij haalde grotere namen binnen zoals Sven Kockelmann. Het leek fantastisch maar wat is de prijs die isbetaald? Links en rechts schieten de platforms als paddenstoelen uit de grond. Daar worden de onderwerpen besproken die bij de publieke omroep niet aan bod komen. Ze worden te gemakkelijk afgedaan als desinformatie, fout, onzin, waardeloze journalistiek. Maar dat is vaak niet terecht. Ze bedienen groepen die vinden dat de publieke omroep zijn taak niet goed verricht. Op die platforms wordt gediscussieerd over onderwerpen die wij negeren’. 

Deze lezing van Margreet Spijker wordt door Jan Dijkgraaf en Marianne Zwagerman (deels) onderschreven, hoewel Marianne het beeld van het piratenbootje afzwakt. ‘WNL was nooit een piratenbootje’, zegt ze, ‘zeker niet onder Bert.  Hij was altijd enorm in de weer met witte voetjes halen bij politici en bij de NPO-leiding’. Het was voor haar een van de redenen dat ze bij WNL na ruzie vertrok. En dan was er dus Jan Dijkgraaf. Die kreeg naar eigen zeggen van de hoofdredacteur een plek in een opinieprogramma maar die toezegging werd herroepen, voordat hij was gestart, omdat hij te controversieelwerd bevonden.

Ongeluk in slow motion
Spijker noemt de identiteitsverkleuring bij WNL en de angstbij de publieke omroep voor zelfonderzoek ‘een ongeluk in slow motion’. Het voltrekt zich onder het oog van toezichthouders die tekortschieten. Naar haar mening is er een te grote verwevenheid met Den Haag door de vele politici die je tegenkomt in toezichthoudende functies, ook bij WNL. Daar zit oud-politicus Loek Hermans (VVD) in de Raad van Toezicht, een combinatie van functies en belangen die ook Pieter van Geel, voorzitter van het Adviescollege landelijke publieke omroep onlangs in een interview met Spreekbuis slecht noemde voor de geloofwaardigheid van het omroepbestel. Margreet Spijker: ‘Politici die bovenop journalistieke organisaties zitten: wie heeft het bedacht en waarom is dat nog steeds zo?’.

Voorlopig zal de rust niet terugkeren, zo veronderstelt ze. Er komt op aandringen van de Tweede Kamer nog een onderzoek naar de geldstromen binnen de publieke omroep en onderzoeksjournalisten scherpen op verschillende fronten hun messen. 

‘Ik voorspel een uittocht van machtige mannen’.

TON VERLIND

NOOT:

Bert Huisjes wil niet reageren. Hij is tijdelijk teruggetreden als hoofdredacteur en bestuurder van WNL in afwachting van de uitslag van een intern onderzoek. In oktober 2022 publiceerde Spreekbuis een interview met hem en dat geeft zijn opvatting weer over een aantal van de hierboven besproken onderwerpen. Over de combinatie van functies zei hij:

‘Ik vind dat journalistiek tot op het hoogste niveau geborgd moet worden. Een hoofdredacteur die werkt onder een baas is minder onafhankelijk dan een hoofdredacteur die zelf de baas is’. Daarmee pareerde hij de kritiek van de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) dat zijn functies als algemeen directeur en hoofdredacteur niet verenigbaar zouden zijn. ‘Er is bij WNL geen belangentegenstelling tussen directie en hoofdredactie’, vond hij, omdat er geen conflict is tussen commercie en inhoud. 

Over het verwateren van de identiteit van WNL zei hij indertijd: ‘dit gaat over identiteitsvervaging…. Moet je je conformeren om mee te kunnen doen? Zo voel ik dat niet, ik vind dat we onze eigen koers gaan. De publieke omroep is in de kern een mainstreammodel, waarin zowel plek is voor de VPRO als WNL. Als je het politiek zou zien, dan gaat het van Groen Links tot de VVD, maar alles wat daarbuiten valt wordt voor een mainstreammodel moeilijk’.