De zevende editie van Aether Live, die op 18 oktober werd gehouden bij Beeld en Geluid, ging over één onderwerp: opstand op tv. Nou ja, opstand? Misschien meer een storm in een glas water?
Mediahistoricus Bas Agterberg (Beeld en Geluid) en televisiemaker en -deskundige Bert van der Veer 
namen twee fenomenen onder de loep: Hoepla en Bart de Graaff. Hoepla, waarvan de VPRO in 1967 maar drie afleveringen heeft uitgezonden, is nog steeds één van de meest spraakmakende programma’s uit de Nederlandse televisiegeschiedenis. Het werd door behoudend Nederland gezien als een aaneenschakeling van provocaties. Wie het nu terugkijkt, zal dat niet meteen begrijpen. Er zitten zeker provocerend bedoelde elementen in Hoepla, maar het zijn vooral mild spottende items. Autoriteiten worden in hun hemd gezet, zoals VVD-prominent Molly Geertsema die een betoog over zijn kleding houdt, dat vrijwel onhoorbaar is doordat er vliegtuiglawaai overheen gemonteerd is. Verder wat interviews met artiesten (onder andere Eric Clapton) en serieuze onderwerpen, zoals een verhaal over een meisje met kanker. En natuurlijk dat ene iconische beeld dat voor eeuwig aan het programma zal blijven hangen: de naakte Phil Bloom.
Zij wil het zelf nooit meer terugzien, maar het maakte haar en het programma in één klap roemrucht. Bloom was eerder al, in de eerste aflevering, “strategisch naakt” (nog enigszins bedekt met bloemen) zoals Agterberg het noemde, door het beeld gelopen. En dan is er in de tweede aflevering die ene scène, waarin ze zittend een krant leest, die 
opvouwt en compleet bloot blijkt te zijn. Van der Veer herinnert het zich nog scherp. Destijds werkte zijn vader voor de Koninklijke Luchtmacht en was gelegerd in het Duitse Handorf. Van der Veer was ondergebracht bij een streng gereformeerd echtpaar in Enschede, waar hij dan naar de VPRO mocht kijken, die toen nog door dominees werd bestuurd. Er moest een jongerenprogramma komen, waarvoor eerst Wim de Bie werd benaderd. Toen dat niet doorging, was het de beurt aan uit Willem de Ridder, Hans Verhagen, Wim T. Schippers, Wim van der Linden, Trino Flothuis en Gied Jaspars. De makers kwamen zelf regelmatig in beeld en gebruikten camera-effecten, zoals extreme close-ups, wat in die tijd allemaal ongebruikelijk was. Hoepla was daarmee zeker vernieuwend te noemen. Maar baanbrekend was toch vooral het eerste vrouwelijke naakt op de tv. Van der Veer: “Blote borsten, schokkend! We deden net alsof het niet was gebeurd.”
Sisser
Maar dat was het natuurlijk wel en het leidde onmiddellijk tot ophef en zelfs Kamervragen. En dat was het wel zo ongeveer. De toenmalige regering vond het wel getuigen van slechte smaak, maar sancties of andere maatregelen bleven achterwege. Er ontstond wat gedoe over de krant die Bloom in de naaktscène in handen had, Trouw, met een auto-advertentie in beeld, maar uiteindelijk liep het allemaal met een sisser af. Net als de ophef over een andere ‘provocatie’: een item over militairen in een trein, die rokend en bierdrinkend te zien waren en van wie er één uit volle overtuiging meedeelt dat hij niet van plan is om te schieten wanneer de Derde Wereldoorlog zou uitbreken. Opstand? Revolutie? Achteraf is Hoepla vooral vernieuwend in de manier waarop het werd gemaakt en veroorzaakte het meer een storm in een glas water dan een maatschappelijke omwenteling. “Het paste in de tijdgeest”, merkte Van der Veer terecht op over het naakt en daarmee in wezen over het programma in z’n geheel.
“Het paste in de tijdgeest”
Eén van de mannen achter Hoepla, Wim T. Schippers, bracht later veel meer naakt in zijn programma’s, zoals De Fred Haché Show. In Barend is weer bezig zat nog een andere provocatie: een scène waarin koningin Juliana spruitjes schoonmaakt. Opnieuw waren er Kamervragen en wederom daalde het stof al snel neer. Van der Veer: “Schippers veroorzaakte af en toe wat onrust in de maatschappij, maar het had toch niet dezelfde impact als Hoepla.”
BNN
Pas heel wat jaren later, aan het einde van de jaren ’80, duikt een nieuwe rebel op: Bart de Graaff. Hij maakt voor Veronica van 1988 tot 1995 het programma B.O.O.S., Bart Omroep Organisatie Stichting, waarin hij doet alsof hij een eigen omroep heeft. Daarna volgde Bart News Network, oftewel BNN, de naam waaronder hij in 1997 daadwerkelijk een nieuwe omroep oprichtte. De Graaff was brutaal, gooide een steen door een ruit, maar was toch als programmamaker meer kwajongen dan leider van een opstand. Niettemin heeft hij, door een publieke omroep op te richten die specifiek gericht was op jongeren, misschien meer blijvende invloed gehad dan de makers van Hoepla, die destijds speelden met het plan om een nieuwe omroep te lanceren onder de naam Eldorado, maar dat uiteindelijk niet deden.
Echt vernieuwende, laat staan opstandige, makers zijn tegenwoordig in het publieke bestel niet veel meer te vinden. Eén opvallende uitschieter is Tim Hofman, die niet geheel toevallig bij BNN is begonnen en vooral bekend is geworden door zijn programma #BOOS, dat niet op tv te zien is, maar online bij de publieke omroep en het eigen, gelijknamige YouTube-kanaal. Dat bracht Van der Veer tot de vraag of het eigenlijk nog wel zinvol is om NPO3 te handhaven als jongerenzender: internet is nu de plek waar vernieuwing vandaan komt.
Foto1: Phil Bloom in Hoepla, Nationaal Archief/Ron Kroon/Anefo
Foto2: Bert van der Veer (rechts) in gesprek met Bas Agterberg
Geef als eerste een reactie