Peter d’Hamecourt: ‘Grote kans dat de propaganda het Waterloo van Poetin wordt’

Peter d’Hamecourt was twintig jaar lang het gezicht in Moskou van het NOS-Journaal. Ook deed hij vanuit Rusland verslag voor het AD, de VRT (zowel televisie als radio), EénVandaag en NOVA.

Afgelopen week verscheen zijn boek ‘Rusland in oorlog deel 2 – met zichzelf en de wereld’ waarin de Koude Oorlog Poetin-stijl van Vladimir Poetin besproken die volgens d’Hamecourt ‘gevaarlijke warme trekjes’ heeft gekregen. Peter d’Hamecourt beschrijft ook uitgebreid hoe Russische propaganda en media werken. 

Spreekbuis.nl sprak uitgebreid met Peter d’Hamecourt over de media en de rol van propaganda in Rusland.

De ondertitel van je boek is ‘MH17 slachtoffer van Poetins oorlog’.
In je boek beschrijf je ook de manier waarop de Russische media omgaan met de ramp van de MH17 op 17 juli 2014. Je schrijft op pagina 42: ‘De aandacht in de Russische media voor de ramp met vlucht MH17 verslapt deze maand snel. Ook het Kremlin doet er alles aan de bijna driehonderd doden te bagatelliseren tot een voetnoot bij het conflict.’

Voor wie werk je op dit moment nog als journalist in Rusland?
“Ik werk nog voor de VRT en KRO-NRCV, hiernaast schrijf ik boeken. Ik blijf in Rusland journalistiek actief.”

Op pagina 36 van je boek beschrijf je hoe in Rusland de journalistiek als ‘stoorzenders’ wordt gezien. En op pagina 194 staat dat Rusland op nummer 148 staat van de index persvrijheid.
“Wij bedrijven journalistiek op een westerse manier en dat strookt niet altijd met wat hier in Rusland de opvatting is over journalistiek. Er is in Rusland weinig journalistiek handwerk overgebleven, zoals wij dat kennen. Wanneer ik het Russische medialandschap overzie dan is ongeveer 95% of direct, of gekoppeld aan de overheid, of wordt gefinancierd door een organisatie gelieerd aan de overheid. Maar 5% van de Russische media zijn economisch onafhankelijk. Dat is een heel triest beeld.”

Wat is de grootste verandering, in de meer dan twintig jaar dat je in Rusland woont en werkt?
“Er is eigenlijk niet zoveel veranderd. Cosmetisch is er misschien in Moskou en St. Petersburg veel veranderd, maar het politiek systeem is terug bij af. Er is in Rusland een één partijen systeem, met een niet erg hoog democratisch gehalte. Dat was in de Sovjettijd ook het geval. Er is geen onafhankelijke rechtspraak en er zijn bijna geen onafhankelijke media meer. Journalistiek zijn we zeker de afgelopen vijf jaar heel snel teruggekeerd bij het vertrekpunt van de Sovjet-Unie.”

85% van alle Russen zegt dat televisie de eerste informatiebron is. Een fractie gebruikt internet als nieuwsbron.

In je boek, die ook over de oorlog in Oekraïne en de MH17 gaat, komt de Russische media en propaganda ook veel aanbod. Waarom wilde je dat?
“Als er geen propaganda en oorlogshetze was gevoerd, was er geen oorlog geweest in Oekraïne. En als de media niet de rol hadden gespeeld, zoals ze nu spelen, was er geen sprake van De Krim geweest. De rol van de media is zo essentieel. In tegenstelling tot het westen waar de invloed van televisie is afgenomen is in Rusland televisie nog altijd de belangrijkste informatiebron voor de meerderheid van de Russen. De media dragen een ongelofelijke verantwoordelijkheid voor wat er op dit moment in Oekraïne gebeurd en mede over de crisis die is ontstaan tussen Rusland en het Westen.”

Met het maar doorgaan van het produceren van al die onzin ondergraaft Poetin zijn eigen geloofwaardigheid.

Zou de manier waarop in Rusland propaganda wordt gebruikt het Waterloo van Poetin kunnen worden?
“Ja. Zaken die in de propaganda worden opgevoerd, zoals Euro fascisten, zijn er niet. Propaganda moet wel een waarheid bevatten, als na lange tijd blijkt dat die waarheid alsmaar niet komt dan houdt het voor de goedgelovige burger een keertje op om het te geloven. Het spel waar Poetin en de zijne mee bezig zijn is bijzonder gevaarlijk en loopt een kans dat men eigenlijk de eigen machtbasis, via de propaganda, aan het ondergraven is. Vandaar dat er een grote kans is dat de propaganda eigenlijk het Waterloo van Poetin wordt. Een vergelijking is moeilijk en gevaarlijk. Maar veel van wat je hier op dit moment ziet was al eerder te zien in de jaren ’30 in Duitsland. Die propaganda was ook gericht op (interne) vijanden en antisemitisme.”

Zou propaganda een valkuil kunnen worden, die door Poetin zelf wordt gecreëerd?
“Ja, met het maar doorgaan van het produceren van al die onzin ondergraaft hij zijn eigen geloofwaardigheid. In het buitenland gelooft bijna niemand Poetin meer. Het regime is niet meer gebaseerd op de wortels in de samenleving, maar gebaseerd op propaganda.”

De ondertitel van je boek is ‘MH17 slachtoffer van Poetins oorlog’.
In je boek beschrijf je ook de manier waarop de Russische media omgaan met de ramp van de MH17 op 17 juli 2014. Je schrijft op pagina 42: ‘De aandacht in de Russische media voor de ramp met vlucht MH17 verslapt deze maand snel. Ook het Kremlin doet er alles aan de bijna driehonderd doden te bagatelliseren tot een voetnoot bij het conflict.’
“Het past helemaal in het beeld van de afgelopen Poetin jaren, waarin de grote terroristische aanslagen die we in Rusland hebben gehad (de aanslag in het Doebrovka theater in Moskou in 2002, gijzeling op de school in Beslan in 2004, red.) ook zo uit het nieuws verdwenen, alsof ze niet gebeurd zijn. De dood heeft vanuit de orthodoxe traditie in Rusland en voor de Russische bevolking ook een andere betekenis dan in het Westen en Nederland. Dood is voor Russen onderdeel van het leven.”

Wij kunnen als journalisten alleen maar rapporteren en ons werk blijven doen.

In Rusland is een ‘overvloed’ aan talkshows, zo beschrijf je. Is daarin aandacht voor de ramp?
“Heel af en toe. In mijn boek beschrijf ik pogingen om verwarring te zaaien, met zogenaamd ‘eigen’ journalistieke onderzoeken, door een documentairemaker en een vooraanstaande commentator van het eerste Russische net, die aanduiden dat de Oekraïense luchtmacht de Boeing uit de lucht heeft geschoten. Men zei hierbij ook dat het onderzoek in Nederland alleen maar opgezet is om de waarheid te verdoezelen. Dat is een typische vorm van propaganda.”

Hoe kan de Nederlandse regering, de media en jullie als correspondenten in Rusland door deze propagandamuur heen breken om de waarheid boven water te krijgen, of zoals het Kabinet wil dat de onderste steen boven moet komen?
“Ik denk dat er een betrokkenheid van Rusland is. Poetin heeft zelf een dag na de ramp toegegeven als er geen oorlog in Oekraïne was, dan zou het ongeluk niet gebeurd zijn. Maar ja, zonder hem zou er ook geen oorlog zijn. MH17 blijft slachtoffer van zijn oorlog. Maar ik vrees dat we, in Nederland, op een crisis afstevenen wanneer het eindrapport in de zomer verschijnt. Rusland zal niet accepteren dat er maar een spoor of een hint wordt gelegd tussen het drama en Rusland. Wij kunnen als journalisten alleen maar rapporteren en ons werk blijven doen.”

Wat voor rol speelt de televisiezender Russia Today, in je boek op pagina 172 beschreven als ´het vlaggenschip van de Russische propaganda´, in het verhaal rond de MH17?
“Niet zo´n grote rol. Alles is intern gericht in dit land. Wat men in het buitenland denkt over Rusland dat interesseert de mensen in het Kremlin geen barst.”

‘De rest van de wereld bestaat niet’, schrijf je op pagina 57.
“Op televisie gaat het alleen maar over Oekraïne. Je moet hier wel heel erg geïnteresseerde nieuwsconsumenten tegenkomen om een gesprek te hebben over IS. Normale informatie uitwisseling is tot staande gekomen. Nederland bestaat ook niet meer, behalve dan in tulpen en kaas. Het gedegenereerde Nederland is het centrum van de wereldhomofilie. Aan de andere kant heeft Nederland een vooraanstaande rol en goede naam in de Russische economie, tot voor de crisis was ons land derde investeerder in Rusland met een enorm handelsbelang. De haatcampagne richting de pers richt zich vooral op de Angelsaksische pers, zij zijn de grote boosdoeners. Gevolgd door de Duitsers en Fransen. We worden in Rusland niet gezien als lastige journalistieke jongens, maar de rol van de Nederlandse journalistiek in Rusland is marginaal.”

In sommige landen waar de propaganda groot is doorbreekt internetgebruik dat soms. Maar Russen gebruiken internet vooral voor spelletjes en online shoppen, blijkt uit een onderzoek.
“Dat onderzoek verraste mij ook. In de laatste vier jaar is er een explosie geweest van internetgebruik. Dé nieuwsbron blijft televisie. 85% van alle Russen zegt dat televisie de eerste informatiebron is. Een fractie gebruikt internet als nieuwsbron. Ik kan als journalist alle websites bezoeken, behalve wanneer de overheid – zonder uitleg of waarschuwing vooraf- websites en blogs sluit.”

Als je de propaganda veel consumeert raak je uit balans. Laatst heb ik wel de televisie uitgezet en genoten van de zuurkool en rookworst die ik, tijdens een bezoek aan Nederland, had gescoord…

Is een interview met Poetin mogelijk? Of een illusie?
“Je kan hem niet interviewen. Poetin wordt nooit geïnterviewd. Je moet van te voren vragen indien en kunt niet terugkomen op antwoorden. Het wordt nooit een gesprek, maar een lange monoloog. Recent werd aan TASS, het Russische ANP, een interview gegeven. Dat was zo opvallend, dat iedereen verbijsterd was dat het de vorm had van een echt interview. Ik heb nooit zitten springen om hem te interviewen, omdat het geen zin heeft. Zijn antwoorden zijn voorspelbaar en de vragen worden geselecteerd. Je mag de camera of bandrecorder aanzetten en alleen luisteren naar de meester.”

Olaf Koens, correspondent van RTL in Rusland is verkozen tot journalist van het jaar. In een interview met hoofdredacteur Dolf Rogmans van Villamedia (16 december 2014, red.) zei hij: ‘In Rusland en Oekraïne is daarom totaal geen vertrouwen in de journalistiek. Ik moet steeds uitleggen: nee, ik ben niet gestuurd door de CIA. En nee, de hoofdredacteur bepaalt niet wat ik schrijf. Dat gaat er bijna nergens meer in.’
Hoe kunnen jullie als correspondenten je werk in Rusland nog doen?
“In de propaganda wordt gezegd dat Westerse journalisten aan het lijntje lopen, maar mijn ervaring is dat de echte mensen in dit vak dondersgoed weten wat er aan de hand is. Rusland is geen achterlijk land.”

In het AD (9 augustus 2014, red.) zei je dat de televisie regelmatig uitgaat om geen propaganda te hoeven kijken.
“Ik moet natuurlijk met een half oog kijken, maar na het horen van de Kremlin chef-propaganda Dmitri Kiseljov en een talkshow, dan heb je wel een beetje gehad. Als je de propaganda veel consumeert raak je uit balans. Laatst heb ik wel de televisie uitgezet en genoten van de zuurkool en rookworst die ik, tijdens een bezoek aan Nederland, had gescoord…”

‘Rusland in oorlog deel 2 – met zichzelf en de wereld’ is verschenen bij uitgeverij Conserve www.conserve.nl

ISBN: 978 90 5429 380 4