Pips

Sinds maandag 6 januari is de publieke radio weer een stuk minder pips, want sinds die dag heeft ook NPO radio 5 afscheid genomen van het tijdsein op het hele uur, ook wel bekend als de pips. Radio 1, radio 2 en 3FM namen in een ver verleden al afscheid van dit kenmerkend geluid.

Al sinds 1948 (…”buiten waait de wind rond het huis, en de kachel staat te snorren op vier”…) vormde het tijdsein een niet te missen onderdeel van de Nederlandse radio. Want het nieuws moest op tijd zijn.

Neherlaboratorium
Vanaf het begin der pipstijd was het klokkennetwerk van de radiostudio’s in Hilversum gekoppeld aan de synchroonklok van het Dr. Neherlaboratorium in Leidschendam. Die klok genereerde elke minuut vanaf de 54ste seconde zes piepjes. In de ouderwetse ECK’s (Eind Controle Kamers) van de radio was er op de regeltafel van de technicus een schuif speciaal gereserveerd voor die pips. Op het hele uur open te trekken door de technische man/vrouw van dienst. Die moest dan weer niet vergeten de fader tijdig te sluiten, want een minuut later kwamen die piepjes weer voorbij. Afhankelijk van de leeftijd of gesteldheid van de technicus waren dan een minuut later dwars door het nieuws weer een, twee of soms wel drie pips hoorbaar, elke technicus is het destijds overkomen. Naar het schijnt is het zelfs een keer gebeurd dat de technicus kort na het open zetten van de pipsschuif naar de centrale bandenberging moest hollen om de banden op te halen voor komende uitzending. Op dat moment begon het ANP-bulletin van 18.00 uur met een bulletin van 6 minuten, tijdtechnisch was dus een versnelde wandeling naar en van de bandenberging haalbaar. Edoch had de fader der pips niet de nulstand bereikt. Dus werd het nieuws nog zeker 5 keer voorzien van 6 pips. Volgens de overlevering zou zich dit hebben afgespeeld in de VARA ECK. Naam der technicus is niet meer traceerbaar. Dit fraai stukje audio zou niet misstaan hebben in de rubriek Radioflaters op de zondagmiddag op radio 1 in de Perstribune van Omroep Max.

Van zes naar drie zonder stip
Op 30 september 1989 werd er weer geschiedenis geschreven in radioland. De pips gaan van zes naar drie, zonder stip. Drie pipjes dus nog maar in plaats van zes. En de laatste van die drie had een dubbele lengte. Jack Hollemans, destijds chef van de eindregies radio en het verbindingscentrum, rekende uit dat er nu per jaar een etmaal meer aan radio gemaakt moest worden door op 5 zender drie seconden per uur op de piepjes te besparen.

Meterkast
Later, in 1991, werd het klokkensysteem gekoppeld aan de atoomklok in Genève. In een ruimte in het Muziekpaviljoen (later Audiocentrum, tegenwoordig weer Muziekpaviljoen) was er in een apart hok een centrale klok opgesteld gekoppeld aan Genève. Via een kopernetwerk vanuit dit gebouw op het Mediapark (toen nog Omroepkwartier geheten) ging het signaal naar de ECK’s in VARA-, AVRO-, KRO- en NCRV-gebouw. Het geluid van de pips legde diezelfde route af. Die centrale klok is eind jaren ’90 buiten werking gesteld. Hij leeft nog wel degelijk. Een handige radiotechnicus heeft dit toestel thuis, ergens in Hilversum, in de meterkast geïnstalleerd. In zijn huis heeft hij in nagenoeg alle kamers een oude radioklok met fysieke wijzers hangen aangesloten op deze centrale klok. Overigens zijn er meer technici die oude studioklokken met wijzers uit menig afvalcontainer gered hebben. En met een beetje kennis van elektronica en een opgewarmde soldeerbout is met een compact printje een dergelijk uurwerk tot op de seconde nauwkeurig weer werkbaar te maken.

1000 Hertz
Sinds voornoemde maandag heeft NPO radio 5 dus afscheid genomen van de drie kenmerkende korte geluidjes met een toonhoogte van 1000 Hertz. Niet geheel onlogisch, de pips waren er voor het gelijkzetten van je horloge of ander uurwerk. Duivenmelkers zetten elke vrijdagochtend om 8 uur de klok gelijk op de derde piep. En voor de nieuwslezer was dit signaal het startpunt voor zijn bijdrage. Maar 8 uur precies is tegenwoordig niet meer 8 uur precies. Want luisterend via je PC of laptop loop je seconden achter op het geluid wat de radio 5 studio in het Radiohuis op het Mediapark (vroeger Omroepkwartier) verlaat. Ook DAB+ heeft vertraging. En als je met de oortjes van je iPhone radio 5 beluistert kan het maar zo 40 seconden schelen. Dan is je duif dus redelijk te laat vertrokken.

Van Dale
In het Handwoordenboek Hedendaags Nederlands van van Dale komen de pips alleen als duiding voor lusteloos en bleek. Tijdsein staat dan wel correct vermeld: “sein dat de tijd aangeeft”. Dat klopt dan weer wel.

Vereniging
Op 1 april 2001 was er ook al paniek veroorzaakt door de PO, daar houden ze niet van grappen. Toen besloot de PO (Publieke Omroep, voorloper van de NPO) de pipjes op radio 1 in te ruilen voor een flets muziekje op het hele uur. Dat muziekje was bedoeld als audiologo van “Blokje Bolletje”. Niet zomaar een geluidje tussen neus en pips door uit een Casio gehaald. Nee, twee componisten van naam, Justin Billiger en Michiel Marsman, produceerden destijds een korte compositie. “Er is ruim een week in gaan zitten” lezen we in een publicatie van het NRC uit 2001. Blokje Bolletje was destijds het logo van de PO, een blauw vierkant blokje en een rood bolletje.

In die tijd werd er zelfs een Vereniging Vrienden van het Tijdsein opgericht, waarschijnlijk een kort leven beschoren, al een tijd niets meer van gehoord. En Remco Campert beschreef zijn afschuw van het verkwanselen van radiohistorie in een column in de Volkskrant. (Onbevestigd funfact: producent Blue Circle heeft destijds naam en logo als een persiflage op het PO kenmerk gekozen. Het logo van het mediabedrijf is een rood vierkant met daarin de naam Blue Circle).

Eela
In de loop van de jaren ’90 werden alle ECK’s opgeheven en vervangen door de eindregies radio, centraal ondergebracht in het Videocentrum op het Mediapark. De pips kwamen vanaf dat moment uit een Eela Audio kastje, Eela was een in Eindhoven gevestigd bedrijf gespecialiseerd in handige  audiokastjes. Dat handige kastje was ingebouwd in de Studer regeltafel. In de display was de exacte tijd digitaal afleesbaar, op het dak van het gebouw was een antenne geïnstalleerd die het GPS-signaal opving en doorgaf aan Eela. En uit dat kastje kwam ook het geluid der pips. Dat ging dan weer naar een schuif van de Studer geheel gereserveerd voor die pips. Een voordeel van het doosje van Eela was dat de korte geluidjes nog maar eens per kwartier langskwamen. Dan moest je als technicus wel erg langzaam zijn wilde je de schuif van de pips dan nog niet dicht hebben.
Toen de bemande eindregies bij de radio werden opgeheven werd er door een handige soldeerbout van het NOB een solid state audioplayer gebouwd voor het genereren van de bekende piepjes. Het geluid daarvan was opgeslagen in het geheugen van dit apparaat. Het werd aangestuurd door een Meinberg GPS ontvanger. Via de matrix van het verbindingscentrum radio werd dit naar alle radiostudio’s verspreid.

Felix
En dan nu, 2020 is nog geen week oud, gaat ook radio 5 piploos door het leven. Er rest slechts nog één publieke radiozender die de klassieke pips heeft gehandhaafd, dat is radio 4. Maar wie denkt dat dit klassiek stukje audio nog uit een compact stukje elektronica komt heeft het mis. Dit markante geluid in drievoud is jaren geleden opgenomen. Een computer speelt als het juiste window daar is gewoon een stukje audio uit met het geluid van die drie pips.

Felix Meurders bedacht ooit in een ver verleden een mooie grap rond de piepjes: “Dat was Gladys Night en hier zijn de pips…”

Afbeelding: Een originele analoge klok uit een radiostudio vastgelegd op het moment dat de laatste pip begint.
Bronvermelding: voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van een hoofdstuk uit het standaardwerk “Het Tunesboek” uit 2007 van Jelle Boonstra en Benno Roozen. Een uitgave van Nijgh & van Ditmar