In het creëren van een veilig werkklimaat heeft de publieke omroep sinds het spraakmakende rapport van de Commissie Van Rijn kennelijk nog geen grote vorderingen geboekt. Dat is op te maken uit de ervaring van de journalisten Kim van Keken en Joost Ramaer tijdens hun onderzoek naar het interne functioneren van het bestel. Ze spraken met vijftig omroepmedewerkers, waarvan slechts één voor de omroep werkende producent met naam en toenaam geïnterviewd wilde worden. De overige informatieverschaffers (met naam bekend bij de eindredactie) wensten anoniem te blijven. De resultaten van dit journalistieke onderzoek werden gemeld in het programma Argos van HUMAN en VPRO.
‘Er is niet bezuinigd. Er is sprake van structurele groei’
Hoe desastreus is de aankomende bezuiniging van 100 miljoen voor het functioneren van de publieke omroep en is het bestel de afgelopen jaren niet al diverse keren gestraft met forse bezuinigingen? Spoiler alert: dat valt enorm mee. De inkomsten van de publieke omroep zijn in de loop van de tijd vooral gestegen, zo constateerden de onderzoeksjournalisten bij Argos. Van Keken: ‘Er is niet bezuinigd. Er is sprake van structurele groei’. Volgens de mediabegrotingsbrief van OCW gaat er in 2024 964 miljoen euro naar de NPO. Dat is 175 miljoen euro meer dan in 2010 toen er structurele bezuinigingen op de omroep werden aangekondigd.
‘De publieke omroep is een Blackbox. Je weet wat eruit komt, maar niet hoe het werkt’.
De publieke omroep is een blackbox: er gaat veel geld in om, maar het is niet duidelijk hoe dat geld precies besteed wordt. Dat is een van de conclusies uit het onderzoek dat Van Keken en Ramaer instelden. De groei kwam in ieder geval niet ten goede van de eigen programmamakers: die klagen steen en been dat ze hun budgetten de afgelopen jaren hebben zien dalen. Intussen was er een stevige stijging van de overheadkosten. Vooral de NPO, het bestuursapparaat dat zich bezighoudt met de coördinatie en plaatsing van programma’s (niet het produceren ervan, want dat recht is voorbehouden aan de omroepen) groeide.
In 2022 waren er bij de NPO 465 fte’s. Dat aantal is inmiddels gestegen tot 510. Ook werd er meer geld uitgegeven aan inhuurkrachten. Ondanks het feit dat de NPO een eigen juridische afdeling heeft en een departement dat zich met strategieontwikkeling bezighoudt werden er forse bedragen besteed aan de inhuur van externe adviseurs. Zo werd het zuidas kantoor NautaDutilh ingeschakeld voor juridische procedures rond Omroep Ongehoord Nederland en consultants van Boer en Croon voor het ontwikkelen van een gezamenlijke strategie. Over de bedragen die ermee gemoeid zijn geeft de NPO geen informatie. Het gaat om incidentele kosten zo luidt het commentaar, maar ook ondanks die incidentele tegenvallers vertonen de overheadkosten volgens Argos een structurele groei, ook bij de omroepen zelf. De fusie van omroepen in 2014 had niet alleen tot doel om de bestuurlijke processen te vereenvoudigen maar moest ook tot een kostenbeperking leiden. In werkelijkheid stegen de overheadkosten (management, branding, marketing, directies etc.) van 103 naar 106 miljoen euro.
‘Als je op Barbados gevestigd bent heeft dat maar één doel: belastingontwijking’
Kim en Joost keken ook naar de relatie van de publieke omroep met buitenproducenten. Die lijken het belang van de eigen programmamakers van de publieke omroep naar de achtergrond te dringen. Wettelijk moet de omroep 25% van het budget besteden bij buitenproducenten. In werkelijkheid gaat inmiddels 40% (266 miljoen) van het budget naar deze bedrijven. De meeste, ogenschijnlijk onafhankelijke Nederlandse buitenproducenten, zijn inmiddels opgeslokt door grote buitenlandse mediabedrijven. TVBV, ooit opgericht door Jeroen Pauw en Peter Adrichem is opgekocht door Banijay, de Franse mediamultinational die verantwoordelijk is voor het maken van de dagelijkse talkshows.
IDTV, BlazHoffski, Eyeworks, het bedrijf dat werd opgericht door Reinout Oerlemans, zijn eigendom van Warner Bros uit Amerika. Deze multinational, goed voor 33 titels van de publieke omroep, zetelt volgens Argos in Barbados, een befaamd belastingparadijs. Het is niet bekend wie de aandeelhouders zijn. Joost Ramaer: ‘Als je op Barbedos gevestigd bent, heeft dat maar één doel: het ontwijken van belasting’. Het enige nog grote zelfstandige Nederlandse productiebedrijf is Medialane van Iris van den Ende. Die buitenproducenten maken de grote publiekstrekkers. Volgens schattingen van Kim van Keken gaat 70% van het budget voor buitenproducenten naar ‘de grote jongens’ die weinig transparant zijn over hun kosten.
‘De publieke omroep is een mijnenveld waarin onderhandelaars tegen elkaar worden uitgespeeld’
Intussen zien de eigen programmamakers hun budgetten dalen en vallen vooral de kleine, onafhankelijke producenten steeds meer tussen wal en schip. Ze moeten -anders dan de grote mediamultinationals- voldoen aan strenge administratieve eisen, het geld voor hun producties zelf bij elkaar sprokkelen via de vele fondsen die ook allemaal hun specifieke eisen stellen en zo invloed uitoefenen op de inhoud. Onafhankelijke programmamakers raken dol van de voorwaarden die gelden om een programma geaccepteerd te krijgen: het proces dat leidt tot een positieve dan wel negatieve beslissing beslaat niet zelden 2,5 tot 3 jaar. Dat juist die kleine producenten kind van de rekening zijn mag opmerkelijk heten, want door een grote diversiteit dragen ze juist bij aan de pluriformiteit die de publieke omroep zo belangrijk lijkt te vinden.
Kim van Keken; ‘De makers die we spraken worden stapelgek. Ze weten niet waar beslissingen genomen worden. En als een programma-idee wordt afgewezen zegt de omroep dat het een besluit is van de NPO en omgekeerd’. Joost Ramae: ‘Bij de makers bestaat de indruk dat persoonlijke voorkeuren van netmanagers en andere beslissers een belangrijke rol spelen in het ja of nee rond een programmavoorstel. De publieke omroep is een mijnenveld waarin onderhandelaars tegen elkaar worden uitgespeeld’.
‘Er is geen pluriformiteit’
Mark Deuze is hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. Hij neemt het in Argos op voor de kleine producenten. ‘Fondsen betalen nooit de werkelijke kosten. Zo verwatert je autonomie en authenticiteit. Het bizarre is dat we in Nederland op papier een heel pluriform bestel hebben met veel kranten, tijdschriften en prachtige omroepen maar de werkelijkheid is dat daarachter 80 procent van de inhoud wordt gemaakt door dezelfde groep mensen die voor al die verschillende media werken. Dus er is eigenlijk helemaal geen pluriformiteit’. De omroepbureaucratie had ooit tot doel de pluriformiteit te garanderen maar de bureaucratie is er nu vooral op gericht om het instituut overeind te houden. Deuze: ‘We moeten terug naar dat oorspronkelijke idee: hoe herstellen we de pluriformiteit’.
Hele uitzending beluisteren, ga dan naar deze link
TON VERLIND
Misschien moeten we toch eens kritisch nadenken over wat horizontaal programmeren ons heeft gebracht ihkv pluriformiteit, bureaucratie en programmamakers
Je hebt ook nog Sky High, dat is volgens mij ook overgenomen door een Frans bedrijf. SH maakt bv de Slimste Mens. Toch waren IDTV, Eyeworks en SkyHigh ooit dus onafhankelijke Nederlandse bedrijven. Dat geeft op zich hoop voor creatieve onafhankelijken in Nederland van nu met een goed idee. En is het nou echt zo erg dat productiehuizen zijn overgenomen? De Telegraaf en RTL 4 zijn ook buitenlands en niemand zeurt erover.