Streekomroep belangrijk, maar ontwikkeling hapert

Steeds meer gemeentes worden door persconcentraties ‘onepaper cities’. De informatie over wat er op lokaal niveau gebeurt wordt schraler, mede als gevolg van bezuinigingen op lokale journalistiek. Zo ontstaat er in de nieuwsvoorziening een groot gat. Dat laat het toenemende belang zien van lokale omroepen: die zouden het alternatief moeten bieden en doen dat voor een deel ook.

Tot zover het goede nieuws over het belang van lokale omroep op het congres ‘Het verhaal van lokaal’, vrijdag 12 november 2021 door de NLPO georganiseerd in instituut ‘Beeld en geluid’ in Den Haag. Bovengenoemde conclusie kwam voor rekening van Pieter Jeroense van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten).

Betekenis van lokaal
Er kan geen twijfel bestaan over de betekenis van lokale omroepen. Maar in het goed vervullen van die taak staan veel omroepen -goede uitzonderingen daargelaten- nog mijlenver van het ideaal. Het ontbreekt vaak aan strategie, een goede bedrijfsorganisatie, journalistieke professionaliteit en bestuurlijke ervaring. Veel gemeentes hebben geen beleid, noch een visie op de taak van lokale omroepen. Ze beperken zich tot toezicht op de besteding van het geld en hebben geen idee welke doelstellingen ze via hun lokale omroepen willen realiseren. Bij gemeentes zit de lokale omroep soms in de portefeuille ‘communicatie’, waarmee de indruk wordt gewekt dat ze worden gezien als verlengstuk van het voorlichtingsbeleid van de gemeente. Dat legt de bijl aan de wortel van de betrouwbaarheid van lokale nieuwsvoorziening. Op dit moment zit het met die geloofwaardigheid nog goed, aldus Marc Visch, directeur van de NLPO, de Nederlandse Lokale Publieke Omroep. ‘Het vertrouwen in landelijk nieuws neemt af. Lokaal wordt het meest vertrouwd’. 

Corporatie
Professor Marcel Broersma van het Centrum voor Media en Journalistiek van de Rijksuniversiteit van Groningen ziet een dilemma. ‘Vaak voelen kijkers en luisteraars geen betrokkenheid wegens het ontbreken van kwaliteit. Is er wel kwaliteit dan ontbreekt commitment bij de overheid wegens kritisch weerwerk’. Vrij vertaald: lokale bestuurders voelen vaak alleen liefde voor de lokale omroep als ze er geen last van hebben. De streekomroepen moeten meer onafhankelijk van gemeentes kunnen opereren. Een van de mogelijkheden om dat te realiseren: maak van de streekomroep een corporatie, waarvan de omroep, de gemeente en burgers samen de eigenaar zijn, aldus Marcel Broersma. 

Journalistiek is geen businesscase
De gemeentes zouden de verleiding moeten weerstaan om lokale journalistiek te zien als een businesscase: je stopt er geld in en verwacht in ruil daarvoor iets terug. Wil lokale journalistiek functioneren als controleur van de macht dan moet de onafhankelijkheid beter gegarandeerd zijn. ‘Voor wat, hoort wat’, hoort daar niet bij. Daar ligt volgens Erik Cuijpers van Omroep Venlo een ingewikkelde paradox. ‘Hoe krijg je gemeentes zover dat ze hun eigen geseling betalen?

Onderzoek
Op het congres werden twee onderzoeken gepresenteerd die iets zeggen over de voortgang bij de totstandkoming van streekomroepen. In 2014 startte het ministerie van OCW met beleid om de vele kleine lokale omroepen in Nederland samen te voegen tot een beperkt aantal streekomroepen. Deze vrijwillige schaalvergroting zou tot verbetering van de professionele kwaliteit moeten leiden. Maar het proces verloopt moeizaam, zo bleek uit de resultaten die in Den Haag werden gepresenteerd door Janine Mulder van Kwink Groep, die de beleidsvorderingen evalueerde. 

Begin 2021 was bij 31 streekomroepen dit proces gerealiseerd. In 39 streken is een start gemaakt en 7 streken vertonen nog geen initiatief. Het proces gaat traag wegens gebrek aan betrokkenheid van gemeentes, maar ook omdat veel lokale omroepen opzien tegen het inleveren van de eigen identiteit.

Het verbeteren van de kwaliteit vraagt bovendien een extra investering van 30 miljoen en dat geld is nog niet beschikbaar. Youssef Louakili, directeur Media en Creatieve Industrie bij het ministerie van OCW zegde toe hiervoor bij de nieuwe minister te zullen pleiten.

Succesjes
Er zijn ook vreugdevolle vorderingen zichtbaar, zo meldde Vijay Gangadin van het onderzoeksbureau AethiQs. Hij citeerde uit een rapport dat nog gepubliceerd moet worden. AethiQs onderzocht 20 lokale omroepen en sprak met 60 betrokkenen. ‘Ja, lokale omroepen zijn relevant’, aldus Gangadin. Ze hebben een belangrijke taak op het gebied van nieuws, het bijdragen aan lokale identiteit, talentontwikkeling, het begrijpelijk maken van ingewikkelde gebeurtenissen, hebben impact en ze realiseren wel degelijk hun doelen. Tegelijk staat de onafhankelijkheid onder druk. Gemeentes zouden zich meer moeten focussen op de maatschappelijke impact in plaats van het geld. Ze moeten zich ruimhartiger opstellen, zo vindt ook Evert Cuijpers van Omroep Venlo. ‘ Als ze niet bereid zijn hun eigen tegenkracht te organiseren, is dat het failliet van de lokale democratie’.

Checklist
Samen met de NLPO ontwikkelt AethiQs een checklist waarmee lokale omroepen in de toekomst kunnen meten welke impact ze hebben op de plaatselijke samenleving.

Op de website van NLPO is een kaart beschikbaar waar het proces naar de vorming van streekomroepen gevolgd kan worden.

Ton Verlind