Thierry Aartsen (VVD): “Pavlovreactie van de NPO op de mediabrief”

Op 14 juni verscheen de lang verwachte visiebrief van mediaminister Arie Slob. Hoewel een aantal kabinetsvoorstellen vooraf uitlekte bevat de brief van 19 pagina’s genoeg stof om te bespreken met Haagse mediawoordvoerders. Mediajournalist Peter Schavemaker sprak met VVD-mediawoordvoerder Thierry Aartsen.

Het stokpaardje van zijn partij – het opheffen van NPO3 –  staat voor het eerst in een visiebrief van het kabinet. Aartsen vindt verder dat de NPO ‘geen John de Mol moet spelen’ door straks na 20.00 uur ‘zoveel mogelijk reclamegeld te willen binnen harken’.

Biedt de mediabrief voldoende tegenwicht in het op afstand houden van Google, Facebook en Amazon van deze wereld?
“Dat denk ik wel. De allerbelangrijkste hervorming in deze mediabrief, en die haalt niemand eruit, is dat er straks anders wordt geprogrammeerd. De ouderwetse manier van programmeren, namelijk via drie televisiezenders en vijf radiozenders, de basis waarop de NPO nu programma’s maakt, gaat er gelukkig af. Dat is ook niet meer van deze tijd. Er wordt nu nog gepitched voor een programma op maandagavond om zeven uur. Dat is een hele ouderwetse manier. De mediabrief kijkt naar de taken van de publieke omroep; de publieke waarde en genres zoals journalistiek en educatie. Op basis daarvan wordt geld beschikbaar gesteld, vervolgens zou moeten worden gekeken welke programma’s gemaakt zouden moeten worden; bijvoorbeeld over de geschiedenis van Nederland. Daarna pas zou de NPO moeten kijken hoe men met dat programma de meeste kijkers kan bereiken. Dat zou via een lineair kanaal kunnen, maar ook via Instagram TV of YouTube om zo een andere doelgroep te bereiken die totaal niet meer naar een televisiezender kijkt.”

“Er zijn nu amper publieke omroepprogramma’s te vinden op de kanalen waar mijn generatiegenoten naar kijken, zoals  YouTube, Facebook en online. Deze mogelijkheid wordt nu geboden, dat is een grote hervorming. Uiteindelijk is Netflix ook maar een platform wat zomaar kan verdwijnen. De NPO moet zorgen dat ze te aller tijden in staat zijn om op alle platforms uit te zenden. Ook op de platforms van morgen waar veel jonge mensen kijken, daar moet de NPO op kunnen inspelen. Het besef moet bij de NPO indalen dat de toekomst non-lineair en online is. Daar zou men veel meer op moeten inzetten, ook wat betreft innovaties.”

Zeg je hiermee dat de NPO al veel eerder platforms had moeten gebruiken?
“Ja. Ik vind het best bijzonder dat de NPO programma’s niet uitzendt op de platforms waar nieuwe kijkers zitten.”

Zeker ook omdat bekend is dat de jongere doelgroep niet door de NPO wordt bereikt.
“Exact. Het doel is om de publieke omroep toekomstbestendig te maken, dat doe je niet om de Hilversumse discussie om de omroepen of de NPO meer macht te geven. Daar schiet de kijker niks mee op, die wil zijn favoriete programma – ook online – kunnen kijken. Dat doe je om te zorgen dat je als publieke omroep de luiken opengooit en zorgt dat programma’s ook op Instagram TV beschikbaar komen en op YouTube terecht komen. Een voorbeeld hiervan is Arjan Lubach, die online heel veel mensen bereikt. Dan sluit je aan waar de nieuwe doelgroep zit, dat bedoelen we ook met het toekomstbestendig maken. Het is ook een redding van de NPO. De kijkersaantallen voor lineaire televisie gaan gierend achteruit.”

“Er wordt door de NPO alleen maar naar het financiële plaatje en de financiële belangen gekeken”

Shula Rijxman zegt dat de maatregelen in de mediabrief de publieke omroep ‘minder slagvaardig’ zullen maken en ‘vooral ten koste gaan van het programma-aanbod voor jongeren’. De mediabrief biedt juist de ruimte om de jongerendoelgroep te bereiken, zeg je.
“Ja, het is een Pavlov reactie vanuit de NPO op de mediaplannen vanuit Den Haag. Dit was al de reactie op de uitgelekte plannen. Er wordt door de NPO alleen maar naar het financiële plaatje en de financiële belangen gekeken, in plaats van naar de hervormingen in de mediabrief. Ik hoop dat ze in Hilversum de brief eens goed gaan lezen, de brief is echt een mooie verbetering van de publieke omroep. Het ouderwetse dreigement dat er, ook door deze mediabrief, programma’s zullen verdwijnen is gewoon niet waar. In Nieuwsuur werd recent gezegd dat de bezuiniging op Andere Tijden komt door de politiek, maar in het persbericht wordt verwezen naar journalistieke vernieuwing. Er wordt gedreigd dat er programma’s worden gesloopt, terwijl de mediabrief juist nul euro bezuinigt op programmering.”

De mediabrief pleit ook voor ‘ruimte voor omroepen’. Op de pagina’s 8 en 9 valt te lezen: ‘Er moeten mogelijkheden voor omroepen zijn om de interactie met het publiek te kunnen hebben en om te kiezen om naast het merk “NPO” ook hun eigen merk of die van programmatitels te gebruiken’.
“Er komt wat meer ruimte voor de omroepen om hun eigen identiteit te hebben, dat is behoorlijk verwaterd – zullen we maar zeggen. Dat is natuurlijk raar, er is een pluriform stelsel omdat je wil dat  omroepen meer kleur op de wangen hebben. Als ze geen herkenbare kleur meer hebben dan voegt zo’n omroep ook weinig toe.”

“De publieke omroep moet zich gedragen als een publieke omroep en niet als een commerciële omroep”

Vind je dat de omroepen in de afgelopen jaren door de NPO zijn beteugeld, omdat het via het centrale NPO-loket moest?
“Je bent pluriform of bent het niet. Ik ben daarom ook blij dat de aspirant omroepen kunnen blijven. Die voegen echt iets toe aan de pluriformiteit.” 

De brief uit ook kritiek (pagina 9, red.) op NPO Start Plus: ‘Een dergelijke betaalde on demand dienst schuurt met het publieke karakter van de publieke omroep.’ Minister Slob vindt het wenselijk dat meer wordt samengewerkt met het gezamenlijke platform NLZIET.
“De publieke omroep moet zich gedragen als een publieke omroep en niet als een commerciële omroep. Het is natuurlijk heel bijzonder dat er programma’s worden gemaakt van belastinggeld, die worden dan vervolgens uitgezonden en bij het terugkijken moet de kijker er weer voor betalen. Dat is een commerciële activiteit. Er is ook de kronkel binnen de NPO dat er straks juist commerciëler wordt geprogrammeerd na 20.00 uur (wanneer reclame weer is toegestaan, red.) om zo meer geld binnen te harken. Dat toont aan dat het best cynisch is dat er zo wordt gedacht. Dan heb je dus niet het doel om mooie publieke programma’s te maken, maar het doel om zoveel mogelijk reclamegeld binnen te harken en ben je dus eigenlijk John de Mol aan het spelen.”

“Het is nu menens”

Is de brief een signaal aan Hilversum dat het de politiek – de coalitie – nu menens is dat men zich moet schikken naar de Haagse wensen?
“Absoluut. Ze moeten beseffen dat ze een publieke omroep zijn.”

Verwacht je dat deze mediabrief straks makkelijk door de Tweede en Eerste Kamer wordt geloodst, in plaats van de vele debatten en discussies rond de mediabrieven van Sander Dekker waarbij uiteindelijk weinig overbleef van de kabinetsplannen? Klopt het dat er acht maanden gewerkt is aan deze brief en dat de keuzes in beton gegoten lijken te zijn?
“Dit wordt een nieuw traject. Het is een behoorlijke puzzel. Wanneer je er een blokje uit trekt dan valt het hele bouwwerk in elkaar. Dit is een compromis, natuurlijk valt er over de inhoud te praten. Maar men moet in Hilversum wel beseffen dat het politieke landschap er heel anders uitziet dan dertig jaar geleden voor de publieke omroep. Ook linkse partijen willen dat er vernieuwing komt in het stelsel, en ter rechterzijde is men nog kritischer dan de VVD over de publieke omroep. Je kunt dan in de oude reflex van de afgelopen jaren schieten of je kunt kijken naar waar de kansen liggen. De publieke omroep, als stelsel, mag erg blij zijn dat deze mediabrief er nu ligt.”

Lennart van der Meulen, directeur van de VPRO, zegt dat jongeren ‘de dupe dreigen te worden’ van het verdwijnen van NPO3. Waar moeten de kinder- en jeugdprogramma’s straks naar toe als op termijn NPO 3 wordt gevuld door de regionale omroepen?
“Die blijft bestaan en dat kan op allerlei manieren. De meeste kinderen kijken nu al online, via de tablet. NPO 2 zou ook een prima plek zijn. Het is niet zo dat kinderen en jongeren totaal in paniek zijn dat Z@pp verschuift naar NPO 2.”

“De publieke omroep, als stelsel, mag erg blij zijn dat deze mediabrief er nu ligt”

Op welke termijn moet NPO 3 worden omgevormd naar ‘Regio 3’? Daar is niet echt duidelijkheid over.
“Dat moet men onderling afspreken. De regionale omroepen kunnen op dit moment nog niet 24/7 kwalitatieve programmering leveren. ‘Regio 3’ biedt een mooie uitdaging omdat samen met de landelijke omroepen te doen, uiteindelijk wil je dat AVROTROS gaat samenwerken met Omrop Fryslân om een mooi programma te maken. Er ligt een mooie kans voor de regionale omroep, daar geloof ik gewoon heilig in. De regionale omroepen kunnen meer positie pakken en hun programma’s beter voor het voetlicht krijgen.”

“Er is wel geld bij de regionale omroepen; 140 miljoen euro”

Er is in de laatste jaren veel bezuinigd bij de regionale omroepen; veel televisieprogramma’s zijn ingekort, er zijn veel herhalingen, de regionale soaps en veel documentaires zijn verdwenen. Hoe zou ‘Regio3’ gevuld moeten worden als er geen geld is?
“Er is wel geld. Er is 140 miljoen euro beschikbaar voor de regionale omroepen. Dat is natuurlijk niet vergelijkbaar met de 780 miljoen euro die de landelijke publieke omroep ontvangt. Dat moet in elkaar groeien. Een idee is om de potten met geld samen te voegen. Allebei worden gefinancierd door belastinggeld, er moet meer onderlinge uitwisselingen plaatsvinden. Nu staat er nog een hele dikke muur om Hilversum heen, waardoor er sporadisch uitwisselingen en samenwerkingen zijn. Omroep Max is een uitzondering in de samenwerking tussen Omroep West en Omrop Fryslân. ‘Regio3’ is een hele mooie kans om samen te werken met de regionale omroepen.”

Wat is belangrijkste bijdrage van de VVD aan de brief? Is dat de afschaffing, op termijn, van NPO3 – jullie stokpaardje?
“(lacht) Ik kan niet ontkennen dat dat iets is wat we heel lang hebben geroepen. We zijn ook altijd voorstander geweest voor het reclamevrij maken van de publieke omroep, robuuste financiering vanwege concurrentie met de commerciële omroep en dat er minder financiële prikkels in de publieke omroep zitten. Een belangrijke wens voor de VVD is dat eigenlijk de focus komt op nieuwe platforms en minder op lineair.”

Zorgt het weghalen van de reclame dat die prikkel verdwijnt?
“Voor een belangrijk deel wel.”

Onlangs tweette je dat een reclamevrije NPO veel irritatie weghaalt bij de kijker. Wat voor effect verwacht je door reclamevrije zenders, bijvoorbeeld meer kijkers die bij de commerciëlen wegtrekken?
“Ik verwacht daar niet zo heel veel effect van gelijk. Kijkers richten zich vooral op de programma’s die ze leuk vinden of het filmpje op internet dat ze willen zien. Het gaat om de inhoud en niet de reclame die er omheen zit. Een kleine reden om de NPO reclamevrij te maken is dat de kijkers reclame irritant vinden.”

Hebben de VVD en het CDA elkaar gevonden in de vorm van ‘Regio3’; de VVD wil af van NPO3 en het CDA is van oudsher voorstander van de regionale omroepen – hun stokpaardje (begonnen bij het beleid van Elco Brinkman, red.)?
“Ja, ‘Regio3’ is een mooi compromis.”

Waarom is niet gekozen om ook de radio reclamevrij te maken?
“Omdat de financiële impact te groot is.” (De mediabrief spreekt op pagina 13 van een nog grotere derving van reclame-inkomsten van 161 miljoen euro, red.)

“De publieke omroep is er niet om marktleider te zijn”

Wat wordt straks de relatie tussen een bijna reclamevrije publieke omroep en de commerciële omroep?
“De publieke omroep is er niet om zo groot mogelijk te worden, en wat mij betreft, niet om marktleider te zijn. De publieke omroep is er om programma’s te maken die niet door de commerciëlen worden gemaakt en die dus een publieke waarde hebben.”

Een van de plannen in de mediabrief is de verlaging van de ledeneis van 150.000 naar 50.000 waardoor aspirant omroepen WNL, PowNed en Human behouden kunnen blijven en later de ‘neembare horde’ van het aantal leden kunnen nemen. Versterkt de mediabrief de pluriformiteit van de publieke omroep, meer dan ooit?
“Absoluut. WNL, PowNed en Human krijgen de kans om in het bestel te blijven, dat is een hele belangrijke. Want 150.000 leden is natuurlijk onhaalbaar voor dat soort partijen, in de huidige tijd waarbij niemand meer ergens lid van wordt.”

De NPO wordt in de mediabrief ook gevraagd om kritisch te kijken (door de minister ‘kritische bezinning’ genoemd, red.) naar de themakanalen. Op pagina 8 van de brief staat: ‘Vanuit het oogpunt van doelmatigheid moeten eigen platforms en kanalen aantoonbare toegevoegde waarde hebben bij het bereiken van doelgroepen. Een groot aantal kanalen is immers geen doel op zichzelf. Het aantal themakanalen op radio en tv zou teruggebracht kunnen worden.’
“We vragen aan de publieke omroep om kritisch te kijken of het wel verstandig is om 21 radiozenders in de lucht te houden of 8 televisiezenders. Ik zie niet wat de publieke waarde is van FunX Latin, FunX Arab of Sterren.nl. Het is Spotify-spelen. Het zijn geen kanalen die horen bij de kernwaarde.”

De politiek gaat toch niet over programmatitels?
“Dat klopt. Sterren.nl past er nog wel bij, dat is er voor de promotie van Nederlandstalige muziek.”