Ton Verlind: ‘Straffen voor een mening is de bijl aan de wortel van dit omroepbestel’

[Blog door Ton Verlind] Het voornemen van de NPO om Ongehoord Nederland een boete op te leggen voor het negeren van de gedragscode van de publieke omroep, is de bijl aan de wortel van het omroepbestel. Nu nog wordt de schijn opgehouden dat omroeporganisaties over hun eigen inhoud gaan en de NPO slechts over de programmering. Maar de invloed van de NPO op de inhoudelijke keuzes van omroepen is in de loop van de jaren steeds groter geworden. Uit lijfsbehoud ondertekenden de omroepen de gedragscode van de NPO. Wie er zich niet aan houdt kan beboet worden. En zo accepteerden ook de journalisten van de publieke omroep dat er buiten hun eigen organisaties een instantie werd opgetuigd met de macht om een straf te leggen op onwelgevallige inhoudelijke keuzes. Daarmee hebben de omroepen het laatste uit handen gegeven dat ze binnen dit langzaam wegroestende bestel nog een unieke positie gaf: beslissen over de eigen inhoud met de mogelijkheid tegen de heersende mores in te gaan.

Wie stelt de grenzen?
Die vrijheid is niet onbeperkt. Maar het is de vraag wie over de begrenzing moet gaan. De leden, waaraan een omroep de legitimatie van een zendlicentie ontlenen, representanten uit de samenleving dus of de Raad van Bestuur van de NPO die politiek wordt benoemd en een afspiegeling is van de bestaande machtsverhoudingen, hetgeen in de loop van de jaren zichtbaar is geworden in de eenzijdige inhoudelijke keuzes van de publieke omroep. Daarin zit een innerlijke spanning: de meerderheid die zijn macht probeert te houden, versus een groeiende minderheid die andere maatschappelijke keuzes wil.

Het gedoe rond Ongehoord Nederland dat volgens de Ombudsman van de NPO de code van de publieke omroep schendt door journalistiek onprofessioneel te opereren, is daarom meer dan een incident. De uitslag van dit gevecht is bepalend voor de toekomst van het bestel en raakt ook aan de journalistieke onafhankelijkheid. Zijn het de journalisten en hun organisaties die over hun eigen koers gaan of komt die bevoegdheid toe aan bureaucratische instanties als Raad van Bestuur, Raad van toezicht, Commissariaat voor de Media waarin journalistieke expertise, laat staan journalistiek DNA ontbreekt? Het onderliggende sentiment in deze discussie is duidelijk, ook bij veel omroepjournalisten. Weg met Ongehoord Nederland! Het gemak waarmee dit wordt beleden zie ik als een bedreiging van de journalistieke onafhankelijkheid. Als het zoeken van de grenzen op informatief gebied kan worden bestraft met een geldboete of uitsluiting, zet dat een rem op het debat en opent dit de deur naar zelfcensuur.

Dit sentiment gaat niet meer weg
Ongehoord Nederland is een feit en weerspiegelt een sentiment in de samenleving dat niet meer weggaat.  Eerder maakten we de fout om deze maatschappelijke ontwikkelingen te negeren met een journalistiek cordon sanitaire rond Janmaat die lange tijd door sommige  media werd genegeerd. Het bleek een kardinale vergissing. Na Janmaat kwamen Fortuyn, Wilders, Baudet, de oppositionele beweging werd steeds groter. In de podcast Koster & Van Dijk (BNR), van mediajournalist Mark Koster en HP/De Tijd-columnist, tevens ex-netcoördinator van de publieke omroep, Ton F van Dijk, spraken beide journalisten wijze woorden (ik parafraseer): wil je Ongehoord Nederland de wind uit de zeilen nemen, leer dan als publieke omroep op een volwassen manier om te gaan met de Baudetisering van de samenleving. Uitsluiting of straf is dan geen optie. De schade daarvan zal op den duur groter zijn dan het voordeel op korte termijn. Bovendien -zo voeg ik daar aan toe- luidt zo’n besluit het definitieve eind in van de publieke omroep in deze vorm.

publieke omroep in deze vorm.