Ton Verlind: ‘Zet Rutte in een kale studio en ga tot de kern ‘

[BLOG] Presentatoren Fidan Ekiz en Renze Klamer deden in het BNN/VARA programma De Vooravond (4 maart 2022) een manmoedige poging om premier Mark Rutte in het kader van de komende tweede kamerverkiezingen het vuur aan de schenen te leggen. Daar is ook alle reden voor. Hoewel succesvol, laat Mark een stroom aan rafelige dossiers achter die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze gewone burgers keihard treffen in hun dagelijkse bestaan. Denk aan de toeslagenaffaire die duizenden argeloze Nederlanders aan de bedelstaf bracht en waarvan nog dagelijks feiten naar buiten komen waaruit blijkt dat de onredelijkheid die eruit spreekt nog erger is dan we dachten.

Maar er zijn meer issues: de manier waarop nu al jaren de Groningers worden behandeld, de puinzooi in de jeugdzorg, de politie niet op orde, het onderwijs aan de rand van overspannenheid, onder invloed van bezuinigingen een te geringe ic-capaciteit waardoor de coronacrisis de economie harder treft dan redelijkerwijze noodzakelijk is.

Gebroken beloftes

Op social media publiceren critici van de premier ellenlange lijsten van gebroken beloftes. Ik kan er de redelijkheid niet van beoordelen want bij veel dossiers ontbeer ik daarvoor de kennis. Bij sommige onderwerpen heb ik die kennis wel en  dan zie ik dat Mark in kamerdebatten maar wat roept, zonder kennis van zaken, maar wel met zoveel aplomb dat dit zijn grootste gelijk doet vermoeden.

Deze premier ontmoette in Fidan en Renze kritische interviewers die desondanks geen vat op hem kregen. De trucs waarmee hij zijn verantwoordelijkheid ontloopt zijn zo doorzichtig dat het me verbaast dat ze überhaupt nog werken.

Trucs

Zo had de premier tijdens zijn optreden in De Vooravond onder tafel een lijvig boekwerk bij de hand. Ik weet even niet meer wat het onderwerp was, maar ik zag wel wat er gebeurde. Hij haalde het tevoorschijn, begon als docent een bevlogen betoog en voor we het wisten zaten we te luisteren naar een college dat minutenlang duurde. Zo ontnam de brokkenpremier de interviewers de regie over hun eigen programma en leidde hij handig de aandacht af van de pijndossiers waarover de presentatoren het wilden hebben. Die hadden de grootste moeite om hem bij de les te houden. Intussen tikten de minuten weg.

Truc twee bestaat uit de manier waarop de premier het toevallig aanwezige publiek bespeelt. Grapje hier, grapje daar. Jongensachtige interventies. Complimentje voor de gasten aan tafel. Hij zoekt oogcontact met zijn fans. Als er gelachen wordt, verdwijnt de boosheid. En zo schept hij een sfeer waarin elke kritische vraag landt als een bom in een drassig weiland: die ontploft niet. Intussen ontbreekt in die gesprekken behalve een ordentelijke kritische reflectie (hoe kan de premier  verder leven met het idee dat onder zijn leiding zoveel goedwillende burgers in het ongeluk zijn gestort?) ook elk vergezicht. De vragen naar visie klinken intussen bijna wanhopig. Waar gaan we met dit land naar toe? Wat is de stip op de horizon? Hoe overleven we onze existentiële problemen? Wie gaan de rekening betalen? Achter welke vergezichten hobbelen we aan? Hoe minder Rutte tijd besteedt aan deze fundamentele vragen, des te groter zijn populariteit.

Mag onze premier geen groot visionair zijn, hij is wel een geweldige communicator.  Ook al zit iemand mede als gevolg van zijn beleid tot aan zijn nek in de stront, Rutte weet aannemelijk te maken dat het weldra zal aanvoelen als een warm bad. Niet voor wie het betreft, maar voor wie er naar kijkt. Beloftes worden zelden en altijd te laat waargemaakt. ‘We lossen het op’, zegt de premier. ‘Als u het volgend jaar niet hebt opgelost bent u dan bereid om daar persoonlijke consequenties aan te verbinden’, vraagt de kiene kiezer op tv. Rutte zwijgt en zoekt snel in zijn repertoire naar een ontsnappingsroute, als een natte hond schudt hij het probleem af.

Rutte heeft geen tegenwicht

Moeten mijn opmerkingen worden opgevat als diskwalificatie van de man die vermoedelijk de geschiedenis ingaat als de langstzittende premier? Nee, geenszins. De communicatieve vaardigheden van Mark Rutte hebben een nuttige functie. Ze hebben er voor gezorgd dat de boel de afgelopen jaren bijeen bleef en daarmee voorkwamen we Italiaanse of Belgische toestanden. Dat is een kwaliteit! Maar zijn succes is ook een diskwalificatie van ons politieke systeem. Daarbinnen is kennelijk niemand in staat om de manco’s van Mark te compenseren met visie, tegenwicht, kwaliteit, oppositie. De teflonpremier is onaantastbaar.  Dat leidt tot de treurige conclusie dat handigheid maatgevend is voor politiek succes en niet het hebben van opvattingen, zelfinzicht, schuldbewustzijn en daadkracht. Winnen is het resultaat van goede marketing, niet van een doorwrochte mening. En dat is zorgelijk.

Televisie medeschuldig

Fida en Renze lieten zien dat journalisten er nauwelijks greep op hebben. Ze deden hun best maar verzopen in een kakafonie van goedbedoelde maar deels mislukte pogingen om door te dringen tot de kern. Dat mag de televisie ook zichzelf verwijten. Waar zijn de serieuze politieke programma’s gebleven? De politieke verslaggeving heeft zich ontwikkeld tot theatraal spektakel. Denk aan de quasi grappige niemendal-reportages van Jaïr, waarvan je je afvraagt waarom politici zich daarvoor nog lenen. De joligheid van Emma Wortelboer. Baudet als medepresentator van een WNL-programma. De strak geformatteerde debatten, geteisterd door de angst dat de kijkers weglopen als er diepgang dreigt. En de talkshows waar het aan tafel altijd gezellig moet zijn, niet de beste ambiance om serieuze onderwerpen te behandelen. Politiek is mede door de televisie gedevalueerd tot cabaret.  De grappigste wint, niet de beste.

Dit is mijn advies: ontneem politici de publicitaire wapens waarmee ze hun verantwoordelijkheid ontlopen. Voor Rutte geldt: ondervraag hem in een kale studie, zonder publieke interactie, met tegenover hem twee gekwalificeerde interviewers die hun dossiers beheersen, gesteund door factcheckers (experts op hun gebied) die als Dobermanns kunnen aanslaan als er gelogen wordt.

Hecht geen waarde aan beloftes voor de toekomst, want die gelden slechts tot 17 maart maar analyseer wat bij de vorige verkiezingen werd beloofd en wat daarvan na vier jaar is gerealiseerd.

Stop met die wezenloze, in rare formats gepropte politieke debatten en dwing elke politicus van betekenis om zijn visie op de toekomst toe te lichten met een goed verhaal over de consequenties op korte en langere termijn en geef kijkers de kans om die visie op waarde te beoordelen. Reserveer daarvoor tijd, veel tijd.

15 Miljoen

Op internet zag ik dat het aanstaande songfestival de publieke omroep naar schatting tussen de 15 en 20 miljoen euro gaat kosten. Zo’n bedrag zou ik ook onze democratie gunnen. Door de politieke verslaggeving te versterken.

Ton Verlind is Nederlands journalist, voormalig verslaggever, presentator, eindredacteur van Brandpunt, hoofd informatieve programma’s en mediadirecteur.