Val kabinet lijkt nieuwe financiering lokale omroepen niet in gevaar te brengen

De val van het kabinet zal de plannen voor een betere financiering van de lokale omroepen niet wezenlijk vertragen, verwacht Marc Visch, directeur-bestuurder van de Nederlandse Lokale Publieke Omroepen (NLPO).

Visch kijkt met vertrouwen naar het begin van het nieuwe parlementaire jaar na de zomer. Hij ziet twee belangrijke data in de Tweede Kamer: 12 september, wanneer de kamerleden bespreken welke onderwerpen zo omstreden zijn dat ze voorlopig blijven rusten, en 5 oktober, het uitgestelde debat over de Visiebrief van de staatssecretaris. ‘De veranderingen die de, inmiddels demissionaire, bewindsvrouw heeft voorgesteld, zijn in gang gezet op initiatief van de Tweede Kamer zelf,’ zegt hij. Het ligt dus niet voor de hand dat dit onderwerp te gevoelig is voor verdere behandeling.

Visch verwacht ook niet dat de komende verkiezingen in november op dit punt tot een politieke koerswijziging zullen leiden. ‘Bijna alle partijen zijn er vóór. Alleen PVV en FvD stellen zich neutraal op, ze hebben zich er niet voor uitgesproken, maar ook niet tegen. We moeten natuurlijk nog zien wat er precies in de verkiezingsprogramma’s komt te staan. Maar iedereen deelt onze zorgen over de lokale journalistiek, en alle partijen zijn ervan overtuigd dat de markt dit niet oplost en dat er een publieke taak ligt.’ Dat geldt volgens hem ook voor de partij die, afgaande op peilingen, de grootste winnaar van de verkiezingen lijkt te worden: de BBB. ‘De voorstellen sluiten aan bij waar die partij voor staat,’ merkt Visch op. ‘Ook de BBB wil overal in Nederland, dus ook buiten de Randstad, kwalitatief goede, professionele lokale journalistiek.’

Rol voor het Rijk

In de voorstellen verandert de financiering van de lokale omroepen ingrijpend. In plaats van een gemeentelijke bijdrage per huishouden, moet er een vast basisbedrag van het Rijk komen plus een variabele bijdrage per huishouden. Visch: ‘Wij hadden zelf een voorkeur om de financiering bij de gemeenten te laten, want dan blijf je in gesprek met de gemeente waar je als omroep mee te maken hebt. Maar het kabinet wilde dit uit het Gemeentefonds overhevelen naar het Rijk. Ook goed, al ontstaat daardoor wel het risico dat gemeenten hun handen helemaal van de lokale omroepen aftrekken. Maar de staatssecretaris heeft aangegeven dat ook voor het Rijk in de toekomst de financiële betrokkenheid van de gemeenten van groot belang blijft.’

De nieuwe financiering betekent ruwweg een verdubbeling van het budget voor lokale omroepen. Een flinke verbetering dus, maar volgens de NLPO niet genoeg. ‘Het voorstel van het kabinet betekent dat er voor de lokale omroepen 16 miljoen euro beschikbaar komt. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek denkt dat voor uitsluitend de journalistieke taken 20 miljoen euro nodig is, en volgens onze berekeningen heb je voor goede, professionele lokale omroepen 30 miljoen euro nodig. Hopelijk is de politiek bereid die 16 miljoen te verhogen.’

Concessiebeleidsplan

Als er in 2025 inderdaad een wetswijziging komt, die onder meer de financiering regelt, zal er voor de NLPO veel veranderen. Visch: ‘De NLPO wordt dan verantwoordelijk voor de coördinatie en samenwerking van de lokale omroepen. We stellen dan een concessiebeleidsplan op en daaraan worden prestatieafspraken gekoppeld, zoals dat ook voor de landelijke en regionale publieke omroepen wordt gedaan. Wij gaan volgend jaar uitgebreid in gesprek met de sector over de inhoud van dat concessiebeleidsplan. Wat moet daarin komen, wat is reëel? Je kunt wel ambities formuleren, maar kun je die ook waarmaken? Daar is geld voor nodig, de wetswijziging zal daarover helderheid brengen. De NLPO krijgt ook de bevoegdheid om het aantal streken vast te stellen, waarbinnen de lokalen omroepen samenwerken of fuseren. Volgens onze indeling komen er 80 streekomroepen. Vastgesteld is dat die kaart zorgvuldig tot stand is gekomen. In de eerste concessieperiode zal die kaart dan ook leidend zijn. Pas daarna zullen eventuele wijzigingen mogelijk zijn.’

Publiek Journalistiek huis

Samenwerking is niet alleen aan de orde tussen lokale omroepen, maar ook tussen de drie lagen van het publieke bestel: landelijk, regionaal en lokaal. ‘We willen samen een Publiek Journalistiek Huis optuigen. Dat betekent dat we niet met elkaar concurreren, dat zou ook onwenselijk zijn, want we worden allemaal uit publieke middelen gefinancierd. Samenwerken doen we graag. Dus als een regionale omroep bijvoorbeeld een verslaggever van een lokale omroep wil inzetten, is dat prima. We zouden ook uitstekend op bepaalde thema’s nauwer kunnen samenwerken, denk ik. Het moet meer zijn dan alleen uitwisseling van items. Het gaat erom dat het nieuws op de verschillende niveaus verrijkt wordt. Maar iedereen houdt zijn eigen rol en de hoofdredactionele en bestuurlijke verantwoordelijkheden blijven waar ze horen.’

AI

Met het oog op de jongste technologische ontwikkelingen is Visch als lid van een delegatie vanuit de omroepwereld mee geweest op een studiereis naar de Verenigde Staten. Daar is onder meer naar de mogelijkheden van AI gekeken. ‘Die ontwikkeling gaat onvoorstelbaar snel. We spraken bijvoorbeeld een hoogleraar aan de universiteit van Berkeley en vroegen wanneer er door AI gegenereerde video zal zijn. Binnen een maand of drie dacht hij. De volgende dag zaten we bij een bedrijf en stelden we dezelfde vraag. ‘Die hebben we net,’ was het antwoord.’

Visch wijst op de beperkingen en risico’s van AI, maar wijst de nieuwe ontwikkelingen niet af. ‘AI is nog niet erg accuraat. Ik heb bij wijze van test ChatGPT gevraagd om een biografie van mij te schrijven in 450 woorden. Daar kwamen de meest wonderlijke dingen uit, met studies en werkzaamheden die ik nooit heb gedaan, en in één versie was ik al dood. Stel dat je AI bijvoorbeeld een verslag van een gemeenteraadsvergadering laat samenvatten. Dan wil je toch dat het resultaat geverifieerd is en dat er geen belangrijke nuanceringen verloren gaan. Ik zie dan ook voorlopig niet dat AI de journalistiek overneemt. Goede journalistiek blijft toch feiten controleren, bronnen nalopen. Ook recensies of een verslag van een sportwedstrijd moeten wel kloppen.’

Er speelt dus een ethisch vraagstuk: is wat via AI is geproduceerd echt en klopt het? Visch: ‘Het probleem is dat AI iets genereert waarvan het lijkt alsof het door een mens is gemaakt. Maar dat is het dus niet. In ons werk blijft de eigen waarneming van de journalist belangrijk en waardevol. AI kan een uitstekende tool zijn, maar die moet niet leiden tot onzorgvuldige producten. De mens blijft verantwoordelijk.’